Tekst pochodzi z łódzkiej Gazety Wyborczej http://miasta.gazeta.pl/lodz/1,35136,2520595.html  Ten wywiad jest taki sobie - warto jednak zapamiętać to nazwisko - gdyż napisał on kilka dobrych książek - oto niektóre tytuły. "Dzieje SDKPiL [Socjaldemokracji Królewstwa Polskiego i Litwy] w Łodzi : 1893-1918", "Edward Próchniak" , "Edward Próchniak - studium postaw polskiego rewolucjonisty : [rozprawa habilitacyjna]", "Najnowsze badania dziejów SDKPiL", "Rewolucja 1905-1907 w Łodzi',  "Strajki robotników łódzkich w 1905 roku"

Joanna Podolska

Wydarzenia 1905 roku

Wywiad z Pawłem Samusiem

O rewolucji 1905 roku i jej konsekwencjach dla Łodzi mówi prof. Paweł Samuś z Instytutu Historii Uniwersytetu Łódzkiego.

Joanna Podolska: Dlaczego rok 1905 jest ważną datą w historii Łodzi?

Prof. Paweł Samuś, z Instytutu Historii UŁ: To przełomowa cezura w dziejach miasta. Do tego czasu Łódź była postrzegana jako miasto fabryczne, zbiorowisko ludzi, którzy przyjechali z różnych zakątków kraju do pracy. Po 1905 roku mieszkańcy Łodzi ulegli podobnym przeobrażeniom, jakie miały miejsce podczas rewolucji francuskiej. Można w skrócie powiedzieć, że gdyby nie wydarzenia 1905 roku, Łódź nie byłaby tak dobrze zorganizowana w roku 1918. To dało podwaliny społeczeństwa demokratycznego po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

Co tak naprawdę wydarzyło się w styczniu 1905 roku?

- Na początku XX wieku Łódź była najpotężniejszym centrum przemysłowym i największym skupiskiem klasy robotniczej na ziemiach polskich. Napięcie rewolucyjne w Łodzi narastało już od jesieni 1904 roku. Socjaliści organizowali manifestacje protestacyjne przeciwko poborowi Polaków do armii carskiej i wysyłaniu ich na wojnę rosyjsko-japońską. Jednak bezpośrednim impulsem do wybuchu rewolucji stała się "krwawa niedziela" (2 stycznia 1905 r.), czyli stłumienie przez władze carskie pokojowych demonstracji robotników w Petersburgu. Wywołało to strajków protestacyjnych w wielu ośrodkach państwa rosyjskiego, w tym także w Królestwie Polskim.

Kiedy rozpoczęły się wystąpienia robotników w Łodzi?

- 26 stycznia, e po dwóch dniach strajk miał zasięg powszechny i trwał przez kilka tygodni. Miał on nie tylko charakter polityczny, ale też ekonomiczny. Jego uczestnicy demonstrowali solidarność z proletariatem rosyjskim i wrogość wobec władz carskich, ale domagali się także skrócenia czasu pracy do ośmiu godzin, podwyżki zarobków.

W publikacjach podkreśla się, że Łódź była najpoważniejszym ośrodkiem akcji strajkowych w Królestwie Polskim.

- To prawda. W fabrykach i zakładach odbyło się kilkaset, a może nawet kilka tysięcy strajków ekonomicznych. Główną bronią stały się jednak powszechne strajki polityczne. W pierwszym roku rewolucji w Łodzi odbyło się sześć wielkich wystąpień, które trwały przez wiele dni, w tym potężny strajk październikowo-listopadowy. W 1906 i 1907 roku robotnicy łódzcy jeszcze dziesięć razy przystępowali do strajków politycznych, z których trzy były powszechne.

Na ulicach Łodzi dochodziło do starć z policją i wojskiem zaborcy. Czy była to świadoma walka narodowo-wyzwoleńcza?

- Początkowo były to spontaniczne działania robotników. Z czasem partie socjalistyczne, a przede wszystkim Organizacja Bojowa PPS, przeprowadzały liczne zamachy na przedstawicieli władz carskich. W Łodzi doszło do walk barykadowych (22-24 czerwca 1905 r.), co było wówczas wydarzeniem wyjątkowym nie tylko w Królestwie Polskim. Podczas nierównych zmagań z przeważającymi siłami policji i wojska carskiego robotnicy polscy, żydowscy i niemieccy złożyli wielką daninę krwi. Co najmniej kilkuset z nich poległo, mówiło się nawet o kilku tysiącach ofiar.

Jaki wpływ na późniejszy rozwój miasta miały te wydarzenia?

- Niebywale zdynamizowały życie polityczne. Partie choć nielegalne, skupiały kilkadziesiąt tysięcy osób. Organizacje socjalistyczne zdobyły przewagę- PPS, SDKPiL i żydowski Bund - ale ugrupowania obozu narodowego i chrześcijański ruch społeczny zyskały także tysiące zwolenników. Warto zaznaczyć, że powstały także reprezentacje polityczne społeczności niemieckiej i żydowskiej. Mieszkańcy mieli okazję po raz pierwszy uczestniczyć w kampaniach wyborczych do instytucji przedstawicielskich o ograniczonych kompetencjach parlamentarnych (Duma Państwowa).  Łódź stała się także jednym z najpoważniejszych ośrodków związków zawodowych. Powstało ich wówczas kilkadziesiąt i zrzeszały ponad 80 tys. osób. W mieście powołano organizacje i instytucje, towarzystwa i placówki oświatowe, wydawnicze i artystyczne. Mimo burzliwych wydarzeń, ożywioną działalność prowadziły teatry, rozwijało się życie muzyczne. Wraz z awansem politycznym i społecznym robotników dokonał się także ich awans kulturalny. W tym procesie szczególną rolę odegrała inteligencja łódzka, która we wszystkich tych dziedzinach bardzo wspierała robotników. Tych osiągnięć, a zwłaszcza głębokich przemian w świadomości łodzian, nie mogły przekreślić surowe represje władz carskich, które stłumiły rewolucję. Pracodawcy odzyskali swoją uprzywilejowaną pozycję w fabrykach, odbierając też załogom robotniczym ich zdobycze ekonomiczne, ale nastąpiła już zupełna zmiana mentalności.

Rozmawiała Joanna Podolska