Helmund

Wojna nacjonalizmow? czyli o sporze polsko-ukrainskim

W historii toczono wiele wojen i wojenek. Walczono o wplywy, wladze, supremacje jakiejs religii badz narodu. Zasadniczo podczas wiekszosci wojen starano sie maksymalnie zniszczyc przeciwnika. Taktyke ta stosowaly juz bandy jaskiniowcow; najezdzajac na wroga bande starano sie zabic/uprowadzic jego kobiety (by doprowadzic do biologicznego wymierania plemienia), zniszczyc zapasy, przegonic z zajmowanego obszaru. W podobny sposob toczyla sie wojna polsko-ukrainska, wojna nacjonalizmow.
Ziemie Ukrainskie w I RP
Konflikt polsko-ukrainski ma bardzo glebokie korzenie w historii. Ukraincow zawsze traktowano jako nizszy narod w porownaniu do np. Polakow i Litwinow w Rzeczypospolitej Obojga Narodow. Zaporoze i poludniowo-wschodnie kresy Rzeczypospolitej byly newralgicznym punktem. W tym miejscu stykaly sie polsko-litewskie wojska krolewskie, czambuly tatarskie, sotnie kozackie oraz prywatne armie polskich i litewskich “krolewiatek” (rody szlacheckie z Litwy i Polski wladajace ogromnymi polaciami terenu). Na Ukraine naplywaly tez rzesze chlopow, sciganych przestepcow itp. Miejscowa ludnosc w obawie przed ciaglymi grabiezami zamieszkiwala warowne osiedla. Nie wiadomo byly czy dzis zrabuja ich kozacy, krolewscy zoldacy czy ordyncy.
Taka sytuacja byla na najgorzej zagospodarowanych terenach takich jak Zaporoze, Pokucie etc. Jednakze w sklad Korony wchodzili również lepiej rozwiniete tereny ukrainskie jak Wolyn, Podole, Lwowszczyzna. Obszary te byly czescia dobrze zoorganizowanej machiny wojskowo-administracyjna I RP. Tereny te glownie we wladaniu rodow magnackich. Ukrainskie wsie oblozone byly panszczyzna i danina. Podatki sciagalo tez wojsko ktorego pokazne oddzialy stacjonowaly na tych terenach (glownie Podole) z powodu zagrozenia tureckiego.
Kontrola nad zachodnimi obszarami ukrainskimi nie wystarczala magnatom. Podjeto proby zakucia w panszczyzniane okowy mieszkancow reszty Ukrainy.
A w tamtej czesci kraju narod byl przyzwyczajony do swobody. Kozacy wyprawiali sie na lupiezce wyprawy (spladrowali nawet Istambul), ludnosc zyjaca w osadach z handlu i drobnego rzemiosla nie byla opodatkowana ani przez krola ani przez magnatow.
Plany magnaterii musialy zrodzic opor. Juz w 1591 wybuchlo dwuletnie powstanie Kosinskiego. W 1596 hetman Nalewajka podniosl kolejny bunt który zostal utopiony w krwi. W 1625 Polska zaniepokojona najazdami kozakow na Turcje spacyfikowala kozaczyzne i zmusila jej przywodcow do podpisania niekorzystnych ukladow. W 1630 kozacy zerwali umowe i rozpoczeli walke i powstrzymali wojska koronne pod Perejaslawiem co zmusilo Polakow do ustepstw. Kolonizacyjne plany magnaterii wywolaly kolejny bunt w 1637. Jego przywodce Pawluka stracono w Warszawie. Niecaly rok pozniej wybuchl kolejny bunt. W 1635 by zapobiec laczeniu sie kozakow i chlopow ukrainskich rozpoczeto budowe twierdzy Kudak. W 1648 wybuchlo najwieksze powstanie- przeszlo do historii jako powstanie Chmielnickiego. Bunt mial podloze ekonomiczne i wolnosciowe- dazono do zatrzymania eksploatacji ziem ukrainskich. Wojska kozackie polaczyly sie z tatarami i pokonaly wojska krolewskie pod Zoltymi Wodam. Spalono twierdze w Barze i Kudaku. Podczas powstania doszlo do antyszlecheckich wystapien chlopow ukrainskich. Mordowano także ksiezy i ukraincow sprzyjajacych Polakom. Nastapily tez wystapienia antysemickie; mordowano cale gminy zydowskie. W trakcie zmagan umarl krol Wladyslaw IV co spowodowalo jeszcze wieksza determinacje Ukraincow gdyz krol byl uwazany za stronnika Ukraincow. Ukraincy obawiali sie ze nastepny krol zwiazany bedzie z grupa magnaterii kresowej w ktorej interesie lezala wojna. Wojska polskie palily wspierajace powstancow wsie i mordowaly ich mieszkancow. Obydwie strony stosowaly taktyke “spalonej ziemii”. Najbardziej bezwzgledna strona konfliktu byla sprzymierzona z kozakami orda krymska ktora rabowala zarowno chlopow ukrainskich jak i majatki magnackie. Duza liczba osob zostala uprowadzona.
Magnateria myslala ze uczynienia Chmielnickiego hetmanem i przyjecie do wojska 40 tys. Kozakow (tzw. Kozacy rejestrowi) zalatwi sprawe. Chanowi Krymskiemu ofiarowano ogromny okup i zezwolono na wziecie jasyru (uprowadzeni przez tatarow polacy i ukraincy) do swego kraju. Jednakze to porozumienie które mialo zwiekszyc podzial klasowy Ukraincow nie zostalo przyjete przez szerokie masy powstancow. Dwa lata po zawarciu rozejmu w 1651 zaatakowano wojsko polskie bez wsparcie tatarskiego. Atak zakonczyl sie zwyciestwem Polakow pod Beresteczkiem i jeszcze gorszym rozejmem. Kozacy ponownie zerwali go w 1652 wyrzynajac wojska polskie pod Batohem. Chmielnicki podpisal uklad z Rosja co spowodowalo wojne polsko-rosyjskie. Po smierci Bogdana Chmielnickiego nastapilo jeszcze kilka powstan.
Mowiac o owczesnym ruchu kozackim nie mozemy mowic jeszcze o nacjonalizmie. Ruch kozacki mial postulaty ekonomiczne (ukrocenie wyzysku, nie opodatkowywanie i nie wprowadzanie panszczyzny) i zaprzestanie przesladowania cerkwi prawoslawnej. Mozemy juz ujrzec pewne elementy solidarnosci klasowej (kozacy jednoczyli sie z chlopstwem, zabijano szlachte tak polska jak i spolonizowana szlachte ukrainska). Ruch kozacki nie przybieral charakteru antypanstwowego ani antypolskiego.
Natomiast polska magnateria dazyla do podporzadkowania ekonomicznego calych ziem ukrainskich. W polityce rzadowej widzimy elementy takie jak np. Tepienie kosciola prawoslawnego. Spowodowane bylo ono dazeniem do supremacji katolicyzmu.
Glownie ekonomiczny charakter mial ruch tzw. Hajdamakow (od tur. Napadac, grabic). Oddzialy hajdamakow tworzyli kozacy, chlopi i element przestepczy. Przez dluzszy czas oddzialy hajdamakow grabily dwory, karczmy, koscioly unickie i karawany. Ruch ten wiec nie roznil sie od zwyklej bandytierki. Jednakze w 1768 wybuchlo wielkie powstanie hajdamackie zw. Koliszczyzna spowodowane byly zaostrzeniem panszczyzny i przesladowaniem prawoslawia. Powstanie objelo zarowno rosyjska część Ukrainy jak i polska. Podczas zdobycia Humania hajdamacy rozpoczeli rzez unitow, szlachty, Zydow i bogatych mieszkancow miasta. Koliszczyzne stlumily wojska polskie i rosyjskie. Ruch hajdamacki poza ekonomicznym charakterem byl tez antyunicki i antysemicki. Istnieja podejrzenia ze mogl byc inspirowany przez kler prawoslawny ktoremu nie podobalo sie to ze unityzm jest wspierany przez wladze.
Polacy- Ukraincy w czasie “Rozbiorow” i II RP
Koniec wieku 18 przyniosl likwidacje Rzeczypospolitej Obojga Narodow na podstawie tzw. Umowy Trzech Orlow. Część Ukrainy dostalo sie pod wladanie Austrii a część Rosji Carskiej. Prawoslawni przestali byc przesladowywani jako ze prawoslawie bylo fasada Cesarstwa Rosyjskiego. Tepiony zaczal byc unityzm i katolicyzm. Do powstan polskich ludnosc ukrainska odnosila sie wrogo. W powstaniu Styczniowym w rejonach ukrainskich nie mogl utrzymac sie dluzej zaden oddzial antycarskiej partyzantki. Wyjatkiem byl konny oddzial Edmunda Taczanowskiego który jednak również nie zalozyl “bazy” ktora umozliwila by dzialania partyzanckie na szersza skale. Po pewnym czasie Taczanowski zlozyl bron na granicy austriackiej.
W liberalnych Austro-Wegrach narod ukrainski cieszyl sie podobna swoboda jak Polacy. W 19 w. Nastapily narodziny i rozwoj polskiego ruchu narodowego a pozniej także i ukrainskiego. Ukraincy obojetnie badz wrogo odniesli sie do polskiego powstania krakowskiego jak i wydarzen “Wiosny Ludow” w Krakowie i Lwowie. Jednakze ukrainscy chlopi wzieli udzial w tzw. Rabacji Galicyjskiej (wystapienie antyszlacheckie chlopow podczas powstania krakowskiego w 1846). Walki klasowe sprowokowane byly przez Austriakow ktorzy chcieli zapobiec rozwojowi powstania. Chlopi nie uzyskali nic, rabacja zostala stlumiona przez wojska austriackie. Podczas powstania mordowano także urzednikow dworskich i ksiezy; doszlo także do walk wewnetrznych miedzy chlopami zindoktrynowanymi przez kler i otumionymi przez propagande austriacka. Walki zwiazane byly z tzw. Powstanie Chocholowskim.
Wiek 20 i I wojna przyniosla w Europie pokazne zmiany geopolityczne. W wyniku rozpadu imperiow powstalo m.in. Panstwo polskie. Nazwane przez historografie II RP. Jeszcze przed jego powstaniem na terenach Ukrainy Zachodnej (po inszemu Galicja) trwaly walki polsko-ukrainskie. Po pewnym czasie uzbrojona ludnosc cywilna wsparta przez regularne wojsko polskie odzyskala ziemie zajete przez Ukraincow. Na Ukrainie Wschodniej sytuacja byla jeszcze bardziej skomplikowala. Na Kijowszczyznie scieraly sie wojska polskie, wojska Ukrainskiej SRR, bialych jak i zwolennikow niepodleglego panstwa ukrainskiego. Strony te zaciekle zwalczaly sie nawzajem. Okres który nastapil od opanowania Ukrainy Zachodniej do II wojny swiatowej byl poczatkiem radykalizacji sporu ukrainsko- polskiego. Od walk w 1918 roku wojne ta można juz nazwac wojna nacjonalizmow.
Represje wobec Ukraincow w II RP (opisane szerzej m.in w artykule “Zbrodnie Najjasniejszej Rzeczypospolitej”) polozyly cien na stosunkach polsko-ukrainskich. Bycie Ukraincem w II RP bylo porownywnywalne z byciem obecnie Arabem w czasach terrorystycznej histerii w USA. Zly akcent, “ruskawe” nazwisko powodowalo oskarzenia i szykany. Represje spowodowaly rozwoj skrajnych organizacji antypanstwowych nacjonalistow. Bomby wybuchajace w m.in. Warszawie nie pozwalaly rzadowi zapomniec o “kwestii ukrainskiej”. Co powodowalo dalsze represje. Dalsze zamachy, sytuacja toczyla sie blednym kolem...
Dnia Pierwszego Wrzesnia roku pamietnego...
1 wrzesnia 1939 roku dzieci w II RP nie poszly do szkoly, rozpoczelo sie pieklo ludzkosci zrodzone przez skrajnie prawicowa ideologie- nazizm (który w celach populistycznych nadal sobie nazwe narodowy socjalizm). Jak wiemy wojna powoduje nabrzmiewanie rozmaitych problemow, zagrzebane problemy wychodza na wierzch. Ludzie sie zmieniaja czasem nawet zwierzeceja...
W takich okolicznosciach rozgrywal sie ostatni epizod konfliktu polsko-ukrainskiego i to wlasnie wówczas nacjonalizm pokazal swe prawdziwe oblicze. Poraz kolejny kler, klasy posiadajce i nacjonalistyczni politycy spod znaku Organizacji Ukrainskich Nacjonalistow a z drugiej strony z pogrobowacami endecji, zatruly lud czadem nacjonalizmu. “Won za Zbrucz psie!” krzykneli chlop i pracownik polski na co uslyszeli od swoich ukrainskich braci “Do Gorlic nam sie nalezy sabaki”.
Juz pierwsze dni agresji nazistowskiej a pozniej i stalinowskiej spowodowaly zaostrzenie konfliktu. Od poczatku u boku Wermahtu przeciwko polakom walczyl 300 osobowy ukrainski oddzial plk. Romana Suszki utworzony przez nazistow po aneksji Austri. Ukrainscy nacjonalisci otwarcie wystepowali po stronie nazistow. W zamian za posluszenstwo Ukraincy otrzymali wlasna policje i administracje na terenach rdzennie ukrainskich (ziemie zaanektowane przez ZSRR a nastepnie zajete przez III Rzesze). Naturalnie organy te podporzadkowane byly calkowicie wladzom okupacyjnym. Zbrojona przez Niemcow UPA poczula wiatr w zaglach i rozpoczela glosic haslo: “smert Lacham”. 11 lipca 1943 roku partyzanci z UPA napadli na polska ludnosc miasteczka Porycz (obecna Pawliwca) modlaca sie w kosciele. Ukrainscy chlopi wczesniej ostrzegali miejscowego proboszcza przed akcja UPA. Jednakze polacy nie wierzyli w mozliwosc napadu. Kosciol otoczono podczas sumy. Nacjonalisci strzelali do ludnosci modlacej sie w kosciele, nieliczne osoby przezyly lezac na ziemi i udajac niezywych. Jeden z nich Stanislaw Filipowicz mowi ze koscielne posadzki pokryte byly zakrwawionymi cialami zasypanymi wapiennym tynkiem który powoli nasiakal krwia. W Pawliwce zginelo co najmniej 220 cywilnych osob. Rzez byla elementem szerzej zakrojonej akcji przeciwko Polakom i Zydom na Wolyniu. Akcje prowadzily wszystkie organizacje nacjonalistyczne ale przodowala w nich OUN Stepana Bandery i jej zbrojne ramie-UPA. Najkrwawsze dzialania rozpoczely sie w kwietniu 1943 roku na skutek rozkazu glownego dowodcy Upa Klyma Sawura o bezwzglednej eksterminacji wszystkich osob pochodzenia polskiego na terenie Wolynia. Rozkazu ani wykonania nie powstydziliby sie nazistowscy zbrodniarze z Hitlerem na czele. W wyniku akcji nacjonalistow ukrainskich zginelo okolo 60 tysiecy osob pochodzenia polskiego, polskie oddzialy samoobrony i AK podczas obrony przed UPA i w odwecie zabily okolo 15 tysiecy obywateli pochodzenia ukrainskiego. Liczby zamordowanych Zydow nie potrafilem nigdzie znalezc.
Nacjonalistyczne elementy z AK i pogrobowcy endecji z NSZ-u na ziemiach z wiekszoscia polska także nie proznowali. Palono ukrainskie wsie i mordowano ich mieszkancow na Podkarpaciu i Wsch. Lubelszczyznie. Oficjalnie byla to walka z zapleczem UPA na ziemiach polskich, nieoficjalnie mowilo sie o likiwdacji mniejszosci ukrainskiej. W pacyfikacjach wsi ukrainskich brylowali komendaci AK o pseudonimach “Waclaw” i “Wolyniak”. Jednoczesnie przeszkadzano Ukraincom w powrocie do miast jak Przemysl w obawie przed odbudowa mniejszosci w miastach. W porozumieniu z stalinowskimi wladzami z PPR-u trwala deportacja Ukraincow do ZSRR. Przeciwko dzialaniom tym aktywnie wystepowala UPA ktora po wycofywaniu sie Werhmahtu rozpoczela “przeczekiwanie frontu” i po przejsciu frontu uderzala na oddzialy Armii Czerwonej i radzieckich partyzantow.
Najbardziej spektakularna zbrodni na cywilach ukrainskich dokonal odzial AK pod dowodztwem “Waclawa” w znajdujacej sie dzisiaj w granicach RP wsi- Pawlkomy. 3 marca 1945 roku oddzial AK wkroczyl do wsi. Wg. Zrodel ukrainskich w akcji uprowadzania miejscowych Ukraincych uczestniczyli tamtejsi Polacy. Wszystkich miejscowych Ukraincow spedzono do tamtejszej Cerkwii. Po sprofanowaniu jej “posegregowanio” Ukraincow. Część z nich zaprowadzono na cmentarz gdzie stawiano ich nad wykopanymi jamami i zabijano strzalem w potylice. Wg. Roznych zrodel zginelo od 365 do 377 osob. Kobiety z dziecmi które mogly isc wypedzono do lasu i kazano im wracac za Zbrucz. Zamordowany zostal miejscowy proboszcz parafii prawoslawnej Wolodomyr Lemcio. Wg. Niektorych ukrainskich zrodel zostal on zwiazany drutem i przywiazany do konia ktorego pedzono az duchowny wyzional ducha. Mieszkania miejscowych Ukraincow ograbiono. Do 1965 roku zburzono cerkiew.
Konflikt polsko-ukrainski zakonczyl sie w 1948 kiedy formalnie wladze zlikwidowaly UPA. W tym celu przesiedlono cale wsie ukrainskie. Wielu zolnierzy Ludowego Wojska Polskiego zginelo w trakcie akcji o kryptonimie “Wisla”. Tym faktem zakonczyl sie zbrojny konflikt polsko-ukrainski. Na plaszczyznie miedzynarodowej toczy sie on do dzis.
Po raz kolejny historia pokazala ze w imie Boga, Honoru jak i Ojczyzny można spiewajac radosne alleluja rzezac bezbronnych cywilow z racji posiadania przez nich innego Boga, innej Ojczyzny jak i rzekomej ich bezhonorowosci. Slowa ormianskiego muzyka z System of a Down: "Chwalcie Pana, błogosławcie amunicję, bóg chce byście poszli na wojnę” doskonale pokazuja jaka sytuacja panowala na ziemiach zamieszkanych przez Polakow i Ukraincow. Pogrobowcy endecji i banderowcy niczym innym jak bozia i doznanymi krzywdami tlumaczyli ludowi koniecznosc zbrodni. I patrzelismy jak radosnie w imie pana morduja sie wyznawcy tego samego Jezusa z Nazaretu. Ten nacjonalistyczno-klerykalny czad pompowany byl ludowi do glowy od dawna, napewno przez cale dwudziestolecie miedzywojenne. Misjonarzami ksenofobii byli oblakani nacjonalisci polscy i ukrainscy. Poczatkowo byli slabi ale komus zalezalo zeby stali sie silniejsi i zeby sie rozwijali. Ich cichymi panami, tajemnymi mocodawcami byli obszarnicy i kapitalisci, ktorym zawsze zalezalo by trwala walka polak-ukrainiec a nie chlop-dziedzic. Po raz kolejny gdy widac trupy ludu polskiego i ukrainskiego zwyciestwa klas posiadajacych nie można kwestnionowac. Ze kiedys bedzie inaczej uwazali juz dzialacze schylku 19 wieku :
Jezeli mowimy o prawdziwym polsko-ukrainskim pojednaniu to nie można stawiac zadnego z narodow jako sedziego. I Polacy i Ukraincy musza zasiasc jako strony konfliktu. Niezbedne wydaje sie zamkniecie wieka do grobow nacjonalistycznych upiorow które sprowokowaly konflikt a teraz uniemozliwiaja pojednanie. Sadze ze polskie masy pracujace i ich bracia z Ukrainy sa gotowe to podania dloni i nigdy nie zywily do siebie nienawisci. Razem silniejsze moga toczyc walke z nacjonalizmem i ich glownym wrogiem- ustrojem kapitalistycznym.

Bibliografia:
“Wielka Historia Polski 1939- 1945” wydawnictwo Pinnex Krakow 2000, redakcja Marian Szulc
“Wolynskie Jedwabne” “Polityka” pani Jagienka Wilczak
Materialy ukrainskie zostaly pozyskane z Internetu. Sciagnal je i przetlumaczyl tow. Antyburzuj. Serdecznie Mu dziekuje, dzieki jego znajomosci jezyka ukrainskiego moglem bardziej szczegolowo opisac tragedie w Pawlkomie

PS.1 Zamieszczam cytat który mowi dlaczego niezbedne jest pojednanie ludow wszystkich nacji. Autor co prawda mowi o Polakach i Rosjanach ale bez przeszkod można go zastosowac w stosunku do Polakow i Ukraincow:
"[...]Na przeszlych wojnach stawali rolnicy i rzemieslnicy Polacy z jednej strony, rolnicy i rzemieslnicy Rosjanie z drugiej strony, i jedni drugich zabijali, aby panom polskim i rosyjskim, ktorzy w czasie wojny zawsze z daleka stoja, bylo dobrze. W przyszlej wojnie stana chlopi, rolnicy i rzemieslnicy Polacy i Rosjanie z jednej strony i krolowie Polacy i Rosjanie z drugiej strony i chlopi beda strzelali nie do chlopow sle do panow.
[...] Taka wojna krotko bedzie trwala, ale trzeba zebyscie ja wszyscy w jednym czasie podniesli i wszyscy prowadzili. Niech sie jeden na drugiego nie oglada. Razem wszyscy na wszystkich nieprzyjaciol uderzcie, a zwyciezycie [...]"
Autorem jest dzialacz rewolucyjny dzialajacy u schylku 19 wieku. Moje pytanie brzmi: jak sie on nazywa?? Odpowiedzi prosze przesylac na mój e-mail. Nagrod niestety nie przewiduje jednakze jezeli prawidlowo rozpoznasz autora cytatu nalezy Ci (a raczej twojej wiedzy) sie hold.
PS.2 Jezeli ktos posiada ciekawe wiadomosci na temat opisany w artykule prosze uprzejmie o podzielenie sie nimi. Mój adres to lordofdestruction1@o2.pl