Elżbieta Weremowicz

Tekst pochodzi ze zbioru: Ideologia i polityka współczesnego lewactwa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976, pod red. J. Janickiego i J. Muszyńskiego, strony 162-207. Tekst został napisany w PRL i jak przystało na oficjalne wydawnictwo jest w nim wiele przekłamań, jednak mimo wszystko jest w nim też sporo ciekawych faktów. Mamy nadzieje, że publikacja tekstu wywoła dyskusje, i przyczyni się do napisania podobnego tekstu - tym razem obiektywnego. Czy jest to w ogóle możliwe? Obawiam się, że najpierw trzeba by było zmienić nastawienie i odejść od zwyczaju "srania pod siebie", gdzie każda sroka swój ogonek chwali. Na koniec ciekawostka- jest to chyba jedyny tekst napisany w PRL jaki czytałem, w którym byli by wymienieni spartakusowcy.

Termin "trockizm" pochodzi od przybranego nazwiska L. D. Bronsteina - Trockiego[1], zaś etapy rozwoju trockizmu dość ściśle wiążą się z życiem i działalnością jego twórcy.

Lew Trocki był działaczem rosyjskiego ruchu robotniczego. W działalności politycznej przeszedł swoistą ewolucję poglądów, której wynikiem było jego odejście od zasad marksizmu-leninizmu i przejście na pozycję "lewicowego" oportunizmu, zajęcie stanowiska politycznego całkowicie antykomunistycznego, antyradzieckiego, obiektywnie służącego interesom burżuazji.

Od II Zjazdu Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji w 1903 r. zaznaczyły się pierwsze rozbieżności między Trockim a Leninem. W czasie rosyjskiej rewolucji 1905 -1907 Trocki jednak czynnie włączył się do walki - był nawet członkiem, a następnie przewodniczącym Petersburskiej Rady Delegatów Robotniczych. Po 1907 r. jego poglądy skłaniały się ku centryzmowi i do 1917 r. cała działalność polityczna Trockiego nacechowana była atakami na partię bolszewicką. W 1917 r. Trocki wraz z grupą "międzydzielnicowców" został członkiem partii bolszewickiej, pełniąc w niej odpowiedzialną funkcję; był też ludowym komisarzem spraw zagranicznych, a w czasie wojny domowej - ludowym komisarzem spraw wojskowych i morskich, a także przewodniczącym Rewolucyjnej Rady Wojskowej Republiki Rad. Lata 1917-1927, czyli okres członkostwa Trockiego w partii bolszewickiej, nie były bezkonfliktowe. Można stwierdzić, że i wówczas - mimo bardzo trudnej sytuacji Republiki Rad –Trocki prowokował konflikty wewnątrzpartyjne i wręcz wzywał do zalegalizowania i zinstytucjonalizowania opozycji.

W 1927 r. XV Zjazd Partii zatwierdził uchwałę KC i CKK o wydaleniu Trockiego z partii. Po wydaleniu z partii i kraju (1929) postawę Trockiego cechowały zdecydowane działania antykomunistyczne i antyradzieckie; zmarł w 1940 r.

Proces kształtowania się poglądów Trockiego można podzielić na trzy zasadnicze fazy:

a) lata 1903-1917 - kiedy jego poglądy oscylowały między mienszewizmem i międzynarodowym kautskizmem-centryzmem; Trocki działał wówczas poza partią bolszewicką;

b) lata 1917-1927 - kiedy formalnie zerwał z mienszewizmem i z kautskizmem; był członkiem partii bolszewickiej i prowadził walkę z linią leninowską na forum partyjnym;

c) lata 1927-1940 - kiedy poglądy Trockiego przestały być prądem wewnątrzpartyjnym, a przekształcały się w ideologię jawnie antybolszewicką i antyradziecką; Trocki nie był już wówczas członkiem partii.

Pierwsze rozbieżności między Trockim a Leninem pojawiły się na II Zjeździe SDPRR. Rozbieżności te dotyczyły: typu tworzonej w Rosji partii; jej stosunku do ewentualnych sprzymierzeńców wywodzących się spoza klasy robotniczej; kwestii dyktatury proletariatu; charakteru i celów pierwszego etapu rewolucji.

W dyskusji na II Zjeździe Trocki, podobnie jak Martow, zajął pozycje oportunistyczne. Traktował partię jako organizacyjnie nieukształtowany twór, którego członkowie sami zaliczają siebie w poczet członków partii, a co za tym idzie - nie są podporządkowani dyscyplinie partyjnej, ponieważ nie należą do żadnej lokalnej organizacji partyjnej. Trocki uważał wówczas, że wystarczy akceptować program partii i wspierać ją materialnie, aby uznać się i być uznanym za członka partii. Przedstawiając własną koncepcję członkostwa, demagogicznie zarzucał Leninowi dążenie do stworzenia partii inteligenckiej [2].

W kwestii dyktatury proletariatu Trocki stał na stanowisku, że jej urzeczywistnienie nastąpi dopiero wówczas gdy partia socjaldemokratyczna i klasa robotnicza "utożsamią się", a sama klasa robotnicza będzie stanowiła większość narodu, tj. wtedy gdy w szeregach partii znajdzie się większość ludności kraju[3].

Rozbieżności i oportunizm Trockiego w sprawie charakteru i celów pierwszego etapu rewolucji ujawniły się podczas dyskusji nad programem partii. Trocki uważał bowiem, że zwycięstwo na tym etapie powinno doprowadzić do ustanowienia dyktatury burżuazji; burżuazja będzie miała za zadanie realizację programu minimum, a proletariat miał w tym okresie odgrywać rolę drugorzędną [4].

Oceniając poglądy polityczne Trockiego z tamtego okresu, można stwierdzić, że jeszcze nie były one pełnym, zwartym systemem, chociaż wiele elementów tego systemu powstało wówczas. Trocki, opierając się m. in. na doświadczeniach rewolucji 1905 r., sformułował własną ocenę okresu przechodzenia od rewolucji burżuazyjno-demokratycznej do socjalistycznej. Poglądy te - przeciwstawne leninowskiej teorii przerastania - znalazły wyraz w napisanych w 1905 r. broszurach Do 9 stycznia oraz Rezultaty i perspektywy (która została opublikowana w 1906 r.). Wspomniana wyżej ocena stała się jednym ze składników powstałej pod koniec lat dwudziestych koncepcji "permanentnej rewolucji"[5].

W latach pierwszej wojny światowej, a ściślej - do chwili wybuchu Rewolucji Październikowej w dyskusjach politycznych na pierwsze miejsce wysunęły się sprawy stosunku do wojny i zagadnień pokoju. Koncepcje Trockiego i w tym zakresie różniły się od leninowskich. Trocki, tak jak mienszewicy "internacjonaliści", propagował kautskistowskie hasło "pokoju za wszelką cenę", dopuszczał możliwości zawarcia pokoju przez rządy imperialistyczne; nie wiązał potrzeby pokoju z wezwaniem do obalenia rządów imperialistycznych; przewidywał, że walka "o pokój za wszelką cenę" sama doprowadzi w końcu proletariat do rewolucji. Bolszewickiemu hasłu obalenia "swojego" rządu Trocki przeciwstawił hasło: "ani zwycięstw, ani obalania"[6], którego istota sprowadza się do odżegnywania się od walki klasowej; walka taka nie była możliwa bez zadania ciosu "swojemu" rządowi.

Trocki miał także inną niż Lenin ocenę epoki imperializmu, inny stosunek do hasła "Stany Zjednoczone Europy" oraz do prawa samostanowienia narodów. W sprawie oceny epoki imperializmu Trocki, opierając się na kautskistowskiej teorii ultraimperializmu, stwierdził, że kapitalizm wyszedł poza ramy państwa narodowego; że powstała konieczność "utworzenia imperialistycznego trustu państw europejskich". Trust taki byłby postępowy, ponieważ stałby się "materialną podstawą dla ruchu robotniczego"[7]. Naturalną implikacją tych twierdzeń była kolejna fałszywa teza, że w warunkach "światowego mocarstwa imperialistycznego", zintegrowanego gospodarczo, nieuchronne będzie zacieranie się przeciwieństw klasowych, co stworzy sprzyjające warunki do ustanowienia socjalizmu.

Powstała w tym samym okresie trockistowska koncepcja stworzenia Stanów Zjednoczonych Europy miała - według jej autora - rozwiązać problem narodowy oraz problem przygotowania rewolucji proletariackiej. Trocki uważał, że ogólną tendencją rozwoju gospodarczego w kapitalizmie będzie stopniowe zacieranie się różnic w rozwoju ekonomicznym poszczególnych państw. Sądził też, że wojna nadzwyczajnie ułatwia "ekonomiczne zjednoczenie państw europejskich i że proletariat powinien walczyć o Stany Zjednoczone Europy". Rewolucja w każdym państwie oddzielnie nie ma szans powodzenia; można ją przeprowadzić wyłącznie w skali europejskiej lub światowej.

Analizując procesy ekonomiczne, społeczne i polityczne w państwach kapitalistycznych i porównując je z ocenami i prognozami Trockiego dotyczącymi imperializmu i perspektyw rozwoju procesów rewolucyjnych, można stwierdzić, że rozwój wydarzeń potwierdził trafność i prawidłowość leninowskiej oceny epoki imperializmu.

Tuż przed wybuchem Rewolucji Październikowej Trocki został członkiem partii i wszedł do jej władz. W czasie wydarzeń rewolucyjnych był bardzo czynny; odgrywał aktywną rolę zarówno w samym procesie przygotowań do Października, jak i w okresie kształtowania się władzy radzieckiej. Niemniej jednak, także wtedy jego postawa była ambiwalentna. W owym czasie w Rosji, w określonej sytuacji politycznej w toku rewolucji i później w toku walki z kontrrewolucją, w partii bolszewickiej nie było jednomyślności w sprawie perspektyw i zasięgu rewolucji socjalistycznej: Lenin i jego zwolennicy uważali, że możliwe jest zwycięstwo w jednym kraju, a Trocki i pewna część kierownictwa partii prezentowali pogląd, iż nie jest to realne. Trocki na II Ogólnorosyjskim Zjeździe Rad 26 października 1917 r. stwierdził m. in.: "nasze nadzieje pokładamy w tym, że nasza rewolucja roznieci rewolucję europejską. Jeśli zrewoltowane ludy Europy nie zmiażdżą imperializmu, zostaniemy zmiażdżeni my - to nie ulega wątpliwości. Albo rewolucja rosyjska rozpęta burzę walki na Zachodzie, albo kapitaliści wszystkich krajów zduszą rewolucję"[8].

Oceniając sytuację, Lenin stwierdził, że ze względów taktycznych nie należy dopuścić do wszczęcia jawnej polemiki. Nie podjęto wiążących decyzji w tej sprawie.

II Zjazd Rad powierzył Trockiemu funkcję ludowego komisarza spraw zagranicznych. Z tytułu pełnienia tej funkcji prowadził on rokowania pokojowe z Niemcami. Nie wywiązał się jednak z tego zadania - samowolnie zerwał rokowania, występując jednocześnie z hasłem "ani wojny, ani pokoju". Treść tego hasła - to wezwanie do demobilizacji armii i jednostronnego przerwania wojny bez podpisywania traktatu pokojowego. Na odbytym wkrótce po zawarciu pokoju brzeskiego VII Nadzwyczajnym Zjeździe Partii Lew Trocki ponownie dał wyraz swej niewierze w możliwość zwycięstwa socjalizmu w jednym kraju: "Władza radziecka jest zbyt ciężkim brzemieniem [...], pojawiliśmy się zbyt wcześnie i powinniśmy przejść do konspiracji [...]; jakbyśmy nie mędrkowali, jakakolwiek obralibyśmy taktykę, zbawić nas może - w pełnym znaczeniu tego słowa - tylko rewolucja europejska [...]. Europejski proletariat bardziej niż my dojrzał do socjalizmu" [9].

W latach wojny domowej Trocki nie miał żadnych konkretnych propozycji dotyczących rozwoju gospodarczego Rosji, występował natomiast z hasłem "eksportu rewolucji" i agitował za prowadzeniem "zaczepnej wojny rewolucyjnej". Hasła te były konsekwencją niewiary Trockiego w zwycięstwo rewolucji socjalistycznej w jednym tylko kraju, swoistym zabezpieczeniem przed rzekomą nieuchronną klęską. Oczywiste jest, że tego rodzaju awanturnicza polityka zagraniczna mogłaby tylko bardzo zaszkodzić sprawie rewolucji.

W marcu-kwietniu 1920 r. Trocki publicznie wystąpił z koncepcjami natychmiastowego upaństwowienia związków zawodowych i zastosowania do nich metod wojskowych, występował przeciwko obieralności organów związkowych. W wystąpieniach i tezach na IX Zjazd Trocki twierdził m.in., że każdy okręg przemysłowy jest dywizją, że przemysłem danego rejonu powinien kierować oficer, ponieważ: "Człowiek jest leniwym zwierzęciem", dlatego też trzeba "utrzymywać dyscyplinę i poganiać go". W wojsku "jest odpowiedni aparat, który się uruchamia w celu zmuszania żołnierzy do wykonania obowiązków. Tak samo powinno być [...] i w dziedzinie pracy [...]. Nasze zadanie polega na tym [...], aby całe życie gospodarcze przebudować na wzór armii. Metoda karabinu będzie najlepsza dla rozwiązania zadań gospodarczych"[10]. Trocki uważał więc, że jedyną skuteczną metodą działania gospodarczego i szansą przygotowania Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Rad do wojny (twierdził, że wojna z mocarstwami imperialistycznymi wybuchnie bardzo szybko) jest powszechne stosowanie przymusu państwowego i militaryzacja życia społecznego. Koncepcje Trockiego zostały odrzucone zarówno przez IX Zjazd RKP(b), jak i przez VIII Ogólnorosyjski Zjazd Rad, który w grudniu 1920 r. przyjął leninowski plan GOELRO. I Po śmierci Lenina, na jesieni 1924 r. Trocki opublikował esej: Uroki Oktjabria (Nauki Października), w którym powrócił do wcześniej podejmowanej krytyki leninowskiej koncepcji partii i komunistycznej i próbował uzasadnić nieodzowność toczenia walk frakcyjnych wewnątrz partii. Jego ówczesna i późniejsza działalność, głoszone przezeń poglądy i narastająca opozycja wobec kształtującej się rzeczywistości radzieckiej obiektywnie działały na szkodę sprawy rewolucji, partii i młodego radzieckiego państwa.

Od czasu wydalenia z partii, tj. od 1927 r., działalność Trockiego coraz wyraźniej nabierała cech zdecydowanego antybolszewizmu. Przed wydaleniem go z ZSRR napisał artykuł Na nowom etapie (Na nowym etapie), w którym zaprzeczył możliwości zbudowania socjalizmu w ZSRR oraz zaapelował o organizowanie strajków i wezwał do rozpoczęcia wojny domowej"[11]. W tamtym okresie opracował także ostatecznie koncepcję "rewolucji permanentnej". Pracę nad książką pod tym właśnie tytułem skończył w 1929 r., a wydał ją po raz pierwszy w Berlinie w 1930 r. Istota tej koncepcji zawiera się w trzech kategoriach idei, dotyczących: - okresu przechodzenia od etapu rewolucji burżuazyjno-demokratycznej do etapu rewolucji socjalistycznej;

Tezy związane z pierwszą kategorią idei Trocki wysunął po raz pierwszy oceniając wydarzenia rewolucyjne w Rosji w 1905 r.[13]: twierdził, że nie może być dużej przerwy między etapem walki o cele demokratyczne, czyli rewolucją burżuazyjną, a etapem walki o socjalizm, że należy te dwa etapy łączyć w jeden proces. Teza o konieczności łączenia dwu etapów rewolucji jest oczywistą, uznaną i sprawdzoną w praktyce tezą marksistowskiej teorii rewolucji; Trocki wypaczył ją w swej interpretacji, stawiając rewolucji burżuazyjno-demokratycznej zadania nierealne i nieosiągalne na tym etapie, a charakterystyczne dopiero dla drugiego etapu. Sprawę sojuszu robotniczo-chłopskiego widział także odmiennie niż Lenin, a jak wykazała praktyka, oceny Trockiego były nieprawidłowe. Trocki uważał mianowicie, iż reforma stołypinowska nadwerężyła ostatecznie podstawy stosunków między miastem a wsią. Wieś jest przeciwna proletariatowi; miasto - według niego - jest eksploatatorem wsi. Skrajnym wyrazem tego poglądu była teza o "dyktaturze" przemysłu nad rolnictwem i stworzona wraz z Preobrażeńskim teoria "wojenno-feudalnej eksploatacji chłopstwa w imię interesów socjalistycznej akumulacji". Trocki uważał także, że sojusz proletariatu i chłopstwa w rewolucji burżuazyjno-demokratycznej jest stanem przejściowym, ponieważ w rzeczywistości chłopstwo szuka przywódcy wśród radykalnej burżuazji miejskiej i tylko z powodu jej braku znajduje sojusznika w proletariacie. Z kolei proletariat przyswajając sobie funkcje radykalnej burżuazji, jedynej w owym czasie - jego zdaniem - klasy zdolnej do przeprowadzenia reform społecznych, urzeczywistnia swą hegemonię nad chłopstwem po to, żeby w decydującym momencie opuścić chłopstwo, skupić w swych rękach całą władzę państwową i urzeczywistnić swój socjalistyczny program[14].

Charakter i przebieg rewolucji socjalistycznej przedstawił Trocki następująco: "Podczas okresu, którego zakończenie trudno jest przewidzieć, wszelkie stosunki społeczne podlegają ciągłym zmianom w toku nieustającej walki wewnętrznej [...]. Każda faza rewolucji wypływa bezpośrednio z fazy, która ją poprzedza. Wydarzenia zachowują z konieczności charakter polityczny, ponieważ przyjmują formę starć rozmaitych grup zmieniającego się społeczeństwa. Wybuchy wojen domowych i wojen zewnętrznych występują na przemian z okresami reform pokojowych. Ciągłe przewroty w ekonomice, technice, obyczajach i zwyczajach powodują, że społeczeństwo nie może osiągnąć stanu równowagi. I w tym przejawia się permanentny charakter samej rewolucji" [15].

Pisząc o zasięgu rewolucji, Trocki postawił następującą tezę: "Rewolucja socjalistyczna zaczyna się w ramach jednego narodu, ale nie może się do nich ograniczyć [...]. W wypadku izolowanej dyktatury proletariatu wewnętrzne i zewnętrzne sprzeczności powiększają się w sposób nieunikniony. Jeśli państwo proletariackie pozostanie w izolacji, ginie w końcu - staje się ofiarą tych sprzeczności. Jego jedynym ratunkiem jest zwycięstwo proletariatu krajów zaawansowanych. Z tego punktu widzenia rewolucja narodowa nie stanowi celu w sobie i jest ogniwem międzynarodowego łańcucha"[16].

Trocki nie wierzył w zwycięstwo socjalizmu w jednym kraju, a stojąc w obliczu dokonanego faktu, jakim była zakończona sukcesem Rewolucja Październikowa, stwierdził, że jest ona pierwszym ogniwem wielkiego procesu rewolucyjnego, który szybko ogarnie cały świat. Gdy dalszy rozwój wydarzeń w świecie nie potwierdził i tej prognozy, Trocki zaczął negować socjalistyczny charakter przeobrażeń w ZSRR po Rewolucji Październikowej, a jego działania nabierały cech jawnie antyradzieckich i antykomunistycznych. W lipcu 1929 r. zaczął wydawać w Paryżu czasopismo "Biuletin Oppozicii" (Biuletyn Opozycji), które nazwał organem "bolszewików-leninowców". Biuletyn był przeznaczony dla czytelnika radzieckiego, dlatego drukowano go na cienkiej bibułce (łatwiej go było przemycać do ZSRR). Sens wydawania "Biuletynu" Trocki uzasadnił następująco: "Opozycja reprezentuje sobą międzynarodową frakcję, a jako taka ma prawo istnienia"[17]. Lata 1927-1940 to, oczywiście, nie tylko stworzenie teorii "permanentnej rewolucji", to także okres coraz głębszej degeneracji trockizmu, coraz wyraźniejszego przechodzenia na pozycje antykomunistyczne, okres jawnych ataków na ruch komunistyczny z pozycji "lewicowego" ekstremizmu, to okres, w którym powstała IV Międzynarodówka. Ideologia i praktyka IV Międzynarodówki do 1945 r. - m. in. jej stosunek do faszyzmu, idei tworzenia frontu ludowego i walki o pokój - wywarła decydujący wpływ na kierunek rozwoju i polityczny profil współczesnego trockizmu.

B. Powstanie IV Międzynarodówki, jej program i działalność w latach 1938 – 1945

Od początku pobytu na emigracji Trocki myślał o ujęciu w ramy organizacyjne rozproszonych w różnych państwach grup jego zwolenników. Pierwszą próbę podjął w 1930 r. w Paryżu, gdzie zebrała się grupka jego zwolenników i ogłosiła się "międzynarodową opozycją lewicową". Warunki przynależności do tej grupy określił Trocki w artykule O ugrupowaniach opozycji komunistycznej ogłoszonym w nr 1-2 "Biuletynu Opozycji" w 1929 r. Celem tego ugrupowania miało być "odrodzenie Międzynarodówki Komunistycznej"[18] - w rzeczywistości rozbicie Kominternu od wewnątrz. Zebrawszy się po raz drugi w Paryżu w 1933 r. opozycja przedstawiła jedenaście warunków przyjęcia do swych szeregów, m. in. takim warunkiem była negacja możliwości zwycięstwa socjalizmu w jednym tylko kraju, a w zasadzie po prostu akceptacja całej teorii "permanentnej rewolucji". Okazało się jednak, że grupa "opozycji" jest bardzo niejednolita w poglądach i że nierealne są plany Trockiego uczynienia z niej monolitycznej "opozycji Kominternu". Trocki postanowił zatem stworzyć własną "Międzynarodówkę".

W październiku 1933 r. opublikował odezwę do swoich zwolenników, w której stwierdził: "Problem rewolucji światowej, tak jak problem Związku Radzieckiego, streszcza się w jednej formule: Czwarta Międzynarodówka"[19]. Propozycja Trockiego nie została jednak poparta przez większość "międzynarodowej opozycji lewicowej", która zebrała się w Paryżu, aby tę sprawę przedyskutować. Utworzenie międzynarodowej centrali opozycji nie doszło jeszcze wówczas do skutku.

W 1936 r. Trocki ponownie postawił przed swoimi zwolennikami problem konieczności utworzenia własnej Międzynarodówki i ponownie napotkał sprzeciw. Dopiero 3 września 1938 r. udało się mu osiągnąć cel - zebrał dwudziestu swoich zwolenników na konferencji w domu A. Rosmera we wsi Perigny pod Paryżem[20], gdzie została podjęta decyzja o utworzeniu IV Międzynarodówki. Organ prasowy przyjął tę samą nazwę co organizacja, a dokument programowy nosił tytuł: Agonia kapitalizmu i zadania IV Międzynarodówki. Program przejścia. Treść dokumentu była następująca:

- subiektywistyczne twierdzenie o "przeskoczeniu" etapu rewolucji burżuazyjno-demokratycznej;

- kapitulancka ocena każdej narodowej rewolucji jako nie mającej przyszłości bez wybuchu ogólnoświatowej lub ogólnoeuropejskiej rewolucji proletariackiej;

- stawianie na tzw. wojnę rewolucyjną jako jedyny środek stymulowania rewolucji światowej przez rosyjski proletariat;

- odrzucenie możliwości pokojowego współistnienia państw o różnych ustrojach społecznych;

grupy trockistowskie z różnych państw. Najliczniejsza była kierowana przez J. P. Cannona sekcja amerykańska, skupiająca około 1000 członków[22], ponadto dwie brytyjskie grupy trockistowskie: The Marxist League (Liga Marksistowska) i The Marxist Group (Grupa Marksistowska), a także po kilka grup francuskich, belgijskich oraz trockiści niemieccy zamieszkali we Francji.

Lata trzydzieste XX w. to okres ekspansji faszyzmu, wzmożenia solidarnej walki klasy robotniczej państw europejskich z ideologią faszyzmu, tworzenia frontów ludowych. IV Międzynarodówka - "konsekwentnie rewolucyjna" - zdecydowanie występowała przeciwko idei tworzenia frontu ludowego. Trocki w 1938 r. stwierdził: "Fronty ludowe - z jednej strony, faszyzm - z drugiej, to ostatnie środki polityczne imperializmu w walce przeciwko rewolucji proletariackiej" [23].

Stosunek poszczególnych sekcji IV Międzynarodówki do idei tworzenia frontów ludowych był wyjątkowo jednomyślny: sekcja francuska, niemiecka czy włoska uważały tę ideę za zdradę interesów klasy robotniczej; oskarżały partie komunistyczne o chęć zawarcia sojuszu z burżuazją, o dezercję z pozycji klasowych. Wezwania partii komunistycznych do walki przeciwko faszyzmowi, o swobody demokratyczne, trockiści określili w swoim manifeście przyjętym w 1940 r. jako "kłamliwe" i "bezwstydne", ponieważ "demokracja nieuchronnie przemienia się w reakcyjną dyktaturę [...]. IV Międzynarodówka z oburzeniem odrzuca wezwanie, aby pomagać siłom rewolucyjnym w walce z faszyzmem. Hasło patriotyzmu jest hasłem fałszywym, jako że rzecz idzie o rewolucyjne zburzenie państw narodowych"[24].

Trockiści odnosili się także zdecydowanie negatywnie do idei walki o pokój, wyrażając pogląd, że wojna - "matka rewolucji" - przyspieszy szerzenie się rewolucji w świecie, a pokój może tylko ten proces zahamować. W 1941 r. stwierdzili, iż walka z faszyzmem to "wymysł komunistów", zaś walka z hitleryzmem nie ma wcale charakteru walki wyzwoleńczej. Tworzenie więc koalicji antyfaszystowskiej jest zdradą rewolucji rosyjskiej i światowej. Działania trockistów nie sprowadzały się jednak w czasie drugiej wojny światowej do formułowania ocen i wydawania manifestów. Znane są jawne akty sabotowania walki z faszyzmem, działania dywersyjne i wręcz fakty kolaboracji z okupantem. W tamtym okresie ruch działał już bez swego założyciela, bowiem Trocki zginął w Meksyku w wyniku zamachu dokonanego na niego w 1940 r. Ujętym zamachowcem był jeden z członków IV Międzynarodówki Franc Jacson alias Jacąues Mornard alias Ramon Mercader. Trocki zmarł 21 sierpnia 1940 r. na skutek odniesionych obrażeń. Mercader został aresztowany i 17 kwietnia 1943 r. skazany wyrokiem sądu meksykańskiego na dwadzieścia lat więzienia. Śledztwo przeprowadzone przez władze meksykańskie, a następnie oparte na jego wynikach sentencje wyroku sformułowane przez sąd meksykański I i II instancji stwierdzają niezbicie, iż powodem zabójstwa był konflikt osobisty między Trockim a Mercaderem.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej ruch trockistowski był bardzo osłabiony i rozbity wewnętrznie. Dzięki swym zachowaniom politycznym (różne formy sabotowania walki z faszyzmem) stracił wielu zwolenników. Jedynym ugrupowaniem, którego wojna nie osłabiła wewnętrznie była amerykańska Socialist Workers Party, SWP (Socjalistyczna Partia Robotnicza). Sytuację w ruchu trockistowskim pogarszał fakt, że samo kierownictwo IV Międzynarodówki różnie interpretowało doktryny trockizmu i różnie określało zadania na przyszłość.

W latach 1945 - 1953 trwała ostra polemika między głównymi przywódcami ruchu: Pierrem Frankiem, Ernestem Mandelem, Cannonem, Pablo i Pierrem Lambertem. Cannon uważał, że założenia trockizmu są niepodważalne i nie można ich modyfikować; Pablo natomiast opowiadał się za rewizją poszczególnych założeń i przystosowaniem ich do współczesnych warunków. Zarzucali sobie wzajemnie rewizjonizm i dogmatyzm. Kryzys narastał. W 1953 r. nastąpił wielki rozłam, zapoczątkowany listem otwartym Cannona skierowanym do trockistów całego świata; w liście oskarżał on przywódców IV Międzynarodówki o rewizję trockizmu. Lambert, który w 1952 r. utworzył Międzynarodowy Komitet do Rekonstrukcji IV Międzynarodówki, oskarżał z kolei Franka i Mandela o rewizjonizm, kapitulanctwo i zdradę ideałów Trockiego. W 1953 r. grupa Lamberta przyjęła nazwę "Międzynarodowy Komitet IV Międzynarodówki". Po tym rozłamie IV Międzynarodówka podzieliła się na dwa główne ugrupowania: 1) Le Secre-tariat Unifie - Zjednoczony Sekretariat - z Frankiem i Mandelem (Germainem) na czele[25] ; 2) International Committee - Międzynarodowy Komitet - z Lambertem na czele. Oba te ugrupowania uważają się za jedynych prawdziwych reprezentantów nie wypaczonej idei Trockiego.

Po XX Zjeździe KPZR (1956 r.) odeszła lub została wykluczona z wielu partii komunistycznych pewna liczba członków. Ludzie ci prezentowali poglądy, których nie można było pogodzić z linią Zjazdu. Część z nich, głównie o poglądach "lewicowo--rewizjonistycznych", przyłączyła się do ugrupowań trockistowskich. Przywódcy IV Międzynarodówki wyrażali zadowolenie z liczebnego wzrostu swoich szeregów. Na odbytym w 1957 r. V Kongresie stwierdzono m. in., że nowa sytuacja polityczna w świecie aistniała w wyniku uchwał XX Zjazdu KPZR stawia przed trockistami zadania dalszego zintensyfikowania działalności przeciwko międzynarodowemu ruchowi komunistycznemu i państwom socjalistycznym; że należy szerzej stosować taktykę entryzmu przyjętą jako jedną z metod działania na II Kongresie w 1948 r. V Kongres wypowiedział się także negatywnie w kwestii pokojowego współistnienia. W uchwale stwierdzono: "pokojowe współistnienie nie tylko nie jest możliwe, ale nawet szkodliwe dla klasy robotniczej wszystkich krajów, hamuje bowiem rozwój światowej rewolucji proletariackiej"[26].

Trockiści przeciwstawiają walce klas ideę pokojowego współistnienia. Twierdzą, że polityka pokojowego współistnienia oznacza dążenie państw socjalistycznych do tego, aby za wszelką cenę uniknąć "ryzyka" rewolucji socjalistycznej w państwach kapitalistycznych. Według nich, alternatywa może być tylko następująca: "albo pokojowe współistnienie, albo walka rewolucyjna - jedno absolutnie wyklucza drugie"[27]. W tej tezie - jak słusznie zauważył Basmanow - wyraźny jest refleks poglądów Trockiego, który traktował konflikt wojenny jako jedyny środek "podtrzymania" rewolucji.

Pod koniec lat pięćdziesiątych w ruchu trockistowskim zaczęły odżywać dążenia zjednoczeniowe. Konsolidacji ruchu trockistowskiego sprzyjały rozłamowe działania podejmowane przez KC KPCh, zapoczątkowane już w wystąpieniach na naradzie w Moskwie w listopadzie 1957 r. i uwieńczone znanym 25-punkto-wym listem KC KPCh do KC KPZR z 14 czerwca 1963 r.

Dążenia zjednoczeniowe szczególnie nasiliły się po kolejnym rozłamie i utworzeniu przez trockistów z Ameryki Łacińskiej "Latynoamerykańskiego Biura IV Międzynarodówki"[28], któremu przewodził Posadas. W 1963 r. amerykańska sekcja IV Międzynarodówki z Cannonem na czele wystąpiła z inicjatywą zjednoczenia ruchu. Rozesłała do grup trockistowskich w innych państwach list, w którym stwierdzono m. in., że "stanowisko grupy Mao Tse-tunga rozpoczyna ważny etap rekonstrukcji IV Międzynarodówki"[29]. Wbrew przewidywaniom, nie wszystkie grupy troc-kistowskie przybyły na Kongres. Odmówiła uczestnictwa grupa Posadasa (The Posadas Movement, tzw. Latynoamerykański Sekretariat) International Secretariat of the Fourth International, część trockistów brytyjskich i francuskich (skupionych wokół Międzynarodowego Komitetu Lamberta), a także część trockistów kanadyjskich i japońskich. Kongres przyjął rezolucję wzywającą do odsunięcia na dalszy plan wszelkich rozbieżności w imię realizacji wspólnej walki przeciwko komunistom. Za rezolucją głosowało 859/e uczestników, przeciw - 15%. Pomimo takiego wyniku głosowania nie doszło jednak do zjednoczenia ruchu i IV Międzynarodówka dotychczas jest rozbita wewnętrznie.

Struktura organizacyjna IV Międzynarodówki po Kongresie Zjednoczeniowym w 1963 r.

Obecnie można wyróżnić cztery główne międzynarodowe ośrodki trockistowskie, które wzajemnie się zwalczają i z których każdy uzurpuje sobie prawo jedynego reprezentanta IV Międzynarodówki: 1) Le Secretariat Unifie - United Secretariat - Zjednoczony Sekretariat IV Międzynarodówki; 2) International Committee - Międzynarodowy Komitet IV Międzynarodówki; 3) The Pablo Movement - Tendencja Marksistowsko-Rewolu-cyjna IV Międzynarodówki; 4) The Posadas Moyement - The International Secretariat of the Fourth International - Latynoamerykański Sekretariat IV Międzynarodówki.

Siedzibą Zjednoczonego Sekretariatu jest Paryż. Na czele tego ośrodka stoją: Pierre Frank, Ernest Mandel (pseudonim "Germain"), Joseph Hansen, Livio Maitan, Hugo Franco, Alain Krivine. Frank jest byłym działaczem Francuskiej Partii Komunistycznej. Został z niej wykluczony w latach dwudziestych za propagowanie poglądów trockistowskich. W latach 1932 -1933 był sekretarzem Trockiego. Potem pojawiły się między nimi rozbieżności i Frank nie uczestniczył w konferencji założycielskiej IV Międzynarodówki. Mandel reprezentuje sekcję belgijską, Hansen - amerykańską, Maitan - włoską, Franco - peruwiańską, a Krivine - francuską. Zjednoczony Sekretariat powstały w 1938 r. twierdzi, że jest "jedynym autentycznym ruchem trockistowskim" i zawzięcie krytykuje inne ośrodki. Międzynarodowemu Komitetowi zarzuca m. in. "sekciarstwo i przyjmowanie postawy wyczekiwania w stosunku do rozwoju rewolucji kolonialnych"[30]. Poglądy zaś Latynoamerykańskiego Sekretariatu określane są przez Zjednoczony Sekretariat jako "obce i ultralewicowe"[31], a Tendencję Marksistowsko-Rewolucyjną oskarża się, że prezentuje "prawicowy kurs godzenia się z radziecką biurokracją"[32].

W skład Zjednoczonego Sekretariatu wchodzi obecnie ponad dwadzieścia sekcji. W Europie działają one w: Belgii, Danii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Luksemburgu, RFN, Szwajcarii, Szwecji i Wielkiej Brytanii; w Azji - w Sri Lance i Japonii; w Ameryce Północnej - w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych; w Ameryce Południowej - w Argentynie, Boliwii, Chile, Meksyku, Peru, Urugwaju.

Głównym organem prasowym Zjednoczonego Sekretariatu jest wydawany w Paryżu kwartalnik "Quatrieme Internationale" (redaktorem naczelnym jest Pierre Frank). W Nowym Jorku wydawany jest pod auspicjami sekcji amerykańskiej - Socialist Workers' Party, SWP (Socjalistyczna Partia Robotnicza) - "International Socialist Review" oraz dwujęzyczna edycja dwutygodnika "World Outlook - Perspective Mondiale" (wydawany w. Nowym Jorku i Paryżu),

Międzynarodowy Komitet IV Międzynarodówki powstał w 1953 r. na skutek rozłamu w ruchu trockistowskim. Ma siedzibę w Londynie. Głównymi działaczami Międzynarodowego Komitetu są: Pierre Lambert, Cliff Slaughter, Gerald Healy, Stephane Just, Tim Wohlforth, M. Banda, M. Rastos i M. Varga. Lambert jest twórcą tego ośrodka i głównym jego przywódcą; Slaughter pełni funkcję sekretarza Międzynarodowego Komitetu; Healy jest przywódcą sekcji brytyjskiej; Just reprezentuje sekcję francuską; Wohlforth z sekcji amerykańskiej wraz z Bandą jest wydawcą czasopism Międzynarodowego Komitetu; Rastos jest przedstawicielem sekcji greckiej; Varga - sekcji węgierskiej skupiającej trockistów, którzy wyemigrowali z Węgier głównie po 1956 r.

Międzynarodowy Komitet, tak jak Zjednoczony Sekretariat, ma bardzo krytyczny stosunek do innych ośrodków trockistow-skich. Uważa on np., że Zjednoczony Sekretariat stanowi "centrum likwidacji partii rewolucyjnej i Międzynarodówki". Zachęca także do "prowadzenia zdecydowanej walki z "pablowskim (Tendencja Marksistowsko-Rewolucyjna IV Międzynarodówki) rewizjonizmem". Trockistowską partię w Sri Lance (Cejlońska Partia Równości Społecznej - Lanka Sama Samaja Pakshaya) określa jako oportunistyczną, a amerykańską Socialist Workers' Party (Socjalistyczna Partia Robotnicza) krytykuje za "kapitulanctwo i likwidacjonizm". Latynoamerykański Sekretariat IV Międzynarodówki oceniany jest jako "wyalienowany z programu i metod działania IV Międzynarodówki"[33]. Strategię i taktykę działania Międzynarodowego Komitetu określa tzw. program przejścia ("Transitional Programme") przyjęty przez III Konferencję, która odbyła się w Londynie 4-8 kwietnia 1966 r. Głównym zadaniem Międzynarodowego Komitetu jest - jak stwierdzono w programie - "obalenie dominacji kapitalizmu i przejście do socjalizmu w drodze rewolucji proletariackiej". W celu realizacji tego zadania konferencja zaleciła "tworzenie partii trockistowskich w poszczególnych krajach" i jednocześnie "tworzenie scentralizowanego kierownictwa światowej partii rewolucyjnej"[34].

W skład Międzynarodowego Komitetu wchodzą ugrupowania trockistowskie z wielu państw europejskich i pozaeuropejskich, m. in. z Francji, Wielkiej Brytanii, ze, Stanów Zjednoczonych, Boliwii, Sri Lanki. Głównym organem prasowym Międzynarodowego Komitetu jest czasopismo "Fourth International".

Tendencja Marksistowsko-Rewolucyjna wywodzi się z tzw. mniejszości Kongresu Zjednoczeniowego z 1963 r.[36] Kieruje nią Michael Raptis (pseudonim "Pablo"), z pochodzenia Grek. Przed Kongresem Zjednoczeniowym był sekretarzem IV Międzynarodówki, a w latach 1964 -1965 przebywał w Algierii w charakterze doradcy Ben Belli. Po powrocie do Francji, w lutym 1965 r. Pablo wraz ze swymi zwolennikami zorganizował konferencję, na której skrytykowano "oportunizm grupy Franka-Germaine'a". Zjednoczony Sekretariat ocenił to posunięcie jako "wydzielenie się z oficjalnej struktury IV Międzynarodówki w separatystyczną grupę"[37].

24 maja 1965 r. Zjednoczony Sekretariat przyjął deklarację, w której oceniono poglądy i działalność Pabla. Pablo twierdził, że w całym ruchu komunistycznym brak jednolitej, wewnętrznie spójnej teorii, a ponadto istnieje przerost teorii nad praktyką, co działa hamująco i osłabiająco. O braku jednolitej teorii można mówić nie tylko w odniesieniu do kierunku trockistowskiego w ruchu komunistycznym, ale i kierunku "stalinowskiego". Dlatego też grupa (zwolenników Pablo - przyp. aut.) ma prawo, sprecyzowawszy poglądy w wolnej dyskusji wewnętrznej, występować na zewnątrz jako grupa autonomiczna, nie tracąc równocześnie prawa do występowania w imieniu IV Międzynarodówki [38]. Pablo wyjaśnia, że celem jego działalności w najbliższych latach będzie walka o przeorientowanie ruchu trockistowskiego zarówno na płaszczyźnie teoretycznej, jak i praktycznej. W sferze teoretycznej będzie to walka o odrzucenie przez IV Międzynarodówkę skostniałego dziedzictwa, a w działalności praktycznej - walka o skoncentrowanie pracy na rzecz rewolucji socjalistycznej nie w państwach imperialistycznych, a w "koloniach"[39].

Pablo inaczej niż inne ośrodki trockistowskie sprecyzował stosunek do Chin i Związku Radzieckiego. Stwierdził m. in., iż polityka radziecka w stosunku do Wietnamu Północnego jest skuteczną polityką powstrzymywania imperializmu amerykańskiego: "pewna przezorność państw robotniczych, a szczególnie ZSRR. jest w tych warunkach absolutnie konieczna"[40]. Wypowiadając się w sprawie ideologicznego konfliktu chińsko-radzieckiego oświadczył, że niedopuszczalne jest, aby Chiny działały samowolnie, ponieważ takim działaniem mogą tylko przyspieszyć katastrofę światową [41]. Skłonny jest także zaakceptować i poprzeć politykę pokojowego współistnienia propagowaną przez Związek Radziecki. Takie stanowisko uzasadnił następująco: "Chodziłoby o to, aby umożliwić interwencyjne oddziaływanie wszystkich czynników (mających wpływ na kształtowanie się sytuacji międzynarodowej - przyp. aut.) w celu zmuszenia imperializmu amerykańskiego do wycofania się"[42].

Zjednoczony Sekretariat IV Międzynarodówki ocenił poglądy Pabla w deklaracji następująco: "W konflikcie radziecko-chińskim IV Międzynarodówka dała krytyczne poparcie Pekinowi przeciwko Moskwie [...]. Polityczne wyjaśnienie kursu Pablo zawiera się w prawicowej interpretacji głównych problemów. W konflikcie radziecko-chińskim grupa Pabla stała między Tito a Chruszczowem [...]. Potem (Pablo - przyp. aut.) zaakceptował linię Kosy-gina-Breżniewa jako rozsądną zmianę stanowiska"[43].

Pod koniec listopada 1965 r. Pablo i jego zwolennicy zorganizowali konferencję, na której nastąpiło oficjalne ukonstytuowanie się grupy w odrębny ośrodek p.n. "Tendencja Marksistowsko-Rewolucyjna". Członkami tego centrum trockistowskiego są ugrupowania działające m. in. we Francji, Belgii, Austrii i Ameryce Łacińskiej. Tendencja Marksistowsko-Rewolucyjna wydaje czasopismo "Sous le Drapeau du Socialisme" (Pod Sztandarem Socjalizmu).

Na czele Latynoamerykańskiego Sekretariatu stoi pisarz argentyński Juan Posadas. Ośrodek ten ma dwa biura: Biuro Latynoamerykańskie i Biuro Europejskie.

Latynoamerykański Sekretariat działa jako odrębne, zinstytucjonalizowane centrum trockistowskie od 1962 r., kiedy grupa zwolenników Juana Posadasa zwołała tzw. Nadzwyczajną Konferencję IV Międzynarodówki. Na konferencji potępiono poglądy i stanowiska innych ośrodków trockistowskich wobec zagadnień związanych z przyszłością i siłami napędowymi rewolucji. Grupa Posadasa odmówiła uczestnictwa w zorganizowanym w 1963 r. Kongresie Zjednoczeniowym.

Latynoamerykański Sekretariat duże znaczenie nadaje ruchom studenckim, uważając je za zasadniczy czynnik "rewolucyjnych zmian na całym świecie"[45], oraz rewolucjom w krajach tzw. trzeciego świata. Żąda "obrony rewolucji kolonialnych wszelkimi środkami, ze strajkami, bojkotem, sabotażem i wysyłaniem broni dla robotników kolonialnych" włącznie. Z dużą sympatią - tak jak inne centra trockistowskie, z wyjątkiem pablistów - traktuje Chińską Republikę Ludową: "Walka, jaka toczy się w kierownictwie KPCh ma podstawowe znaczenie dla przyspieszenia kursu na zjednoczenie światowego frontu przeciwko imperializmowi i radzieckiej biurokracji oraz dla centralizacji rewolucji światowej [...]. Komuniści (chińscy - przyp. aut.) nie są światowym centrum organizacyjnym rewolucji: przyjmują naszą analizę, pewne nasze wnioski i wartościowania, ale nie adaptują naszego programu konkretnej akcji politycznej"[46].

Latynoamerykański Sekretariat skupia ugrupowania trockistowskie działające w krajach Ameryki Łacińskiej i w Europie. Należą do niego sekcje trockistowskie z Argentyny, Boliwii, Chile, Ekwadoru, Peru, Urugwaju, Wielkiej Brytanii i in. Ośrodek ten wydaje m. in. czasopisma: "Cuarta Internacional", "Revista Mar-xista Latinoamericana" -x organ Biura Latynoamerykańskiego wychodzący w Montevideo, "Red Flag" - organ sekcji brytyjskiej.

Przesłanki aktywizacji ugrupowań trockistowskich w latach sześćdziesiątych i ich udział w wydarzeniach studenckich w 1968 r.

W latach sześćdziesiątych, a szczególnie w ich drugiej połowie, ugrupowania trockistowskie zaktywizowały swą działalność. W sferze ideologiczno-politycznej wzmożona aktywność trockistów była spowodowana korzystnym dla nich wzrostem napięcia i zaostrzeniem się walki ideologicznej między systemem socjalistycznym a imperialistycznym, a także pojawieniem się w międzynarodowym ruchu robotniczym nowych, ekstremistycznych tendencji reprezentowanych przez kierownictwo chińskie. W sferze społecznej przesłanką taką było angażowanie się w walkę klasową w państwach kapitalistycznych warstw społecznych poprzednio czynnie nią nie zainteresowanych.

Wymienione powyżej przyczyny - i te ze sfery ideologiczno-politycznej, i te ze sfery społecznej - w drugiej połowie lat sześćdziesiątych wystąpiły jednocześnie. To właśnie w połączeniu z próbą dyskredytacji ideologii marksistowskiej i polityki państw socjalistycznych za pomocą prezentowania "chwytliwych" haseł pseudolewicowych w środkach masowego przekazu, sterowanych przez wielką burżuazję, umożliwiło ugrupowaniom trockistowskim jawne wejście na scenę polityczną. W ten sposób trockiści - Wbrew uparcie głoszonym przez siebie hasłom - stali się bardzo wygodnym instrumentem walki z ideologią komunistyczną. I taka jest właśnie ich obiektywna rola. Burżuazyjni ideologowie trafnie ocenili sytuację społeczną w swoich państwach, tzn. zauważyli wzrost napięcia społecznego zarówno w skali krajowej, jak i wzrost nastrojów rewolucyjnych w skali międzynarodowej. Do walki klasowej włączyły się nowe warstwy społeczeństwa. We froncie antyimperialistycznym zaktywizowała się niezadowolona z pogarszających się warunków życia drobna burżuazja oraz inteligencja (wśród niej studenci), a więc warstwy bez doświadczeń i tradycji walk rewolucyjnych, o bardzo zróżnicowanej świadomości politycznej.

Ze względu na ultralewacką frazeologię współczesny trockizm łatwy jest do popularyzowania wśród niektórych warstw społecznych wysoko rozwiniętych państw kapitalistycznych, a szczególnie niedojrzałej politycznie i bardzo czynnej młodzieży. Buntuje się ona przeciw wadliwej i przestarzałej organizacji szkolnictwa (przede wszystkim wyższego), represyjnemu charakterowi współczesnego kapitalizmu, postępującej oligarchizacji i technokraty-zacji społeczeństwa kapitalistycznego, jego konsumpcyjnemu modelowi, wojnom prowadzonym w imię interesów wielkiego kapitału, a także różnym formom nierówności i wyzysku społecznego. Bunt młodzieży osiągnął apogeum na kontynencie europejskim, amerykańskim i azjatyckim w 1968 r. Był to bunt konstruktywny tylko pod jednym względem - uniwersyteckim.

Tylko w sprawach szkolnictwa młodzież miała konkretne propozycje rozwiązań, natomiast w kwestii kształtu nowego społeczeństwa, które miałoby powstać w wyniku obalenia starego, kapitalistycznego porządku społecznego buntująca się młodzież nie miała żadnych propozycji. Charakterystyczne jest, że młodzież w poszczególnych państwach nie miała jednolitego programu ani przywódcy, który mógłby nim pokierować. Trockiści włączyli się do buntu młodzieżowego właściwie we wszystkich państwach, ale szczególnie czynnie we Francji, Stanach Zjednoczonych i RFN.

Przywódca trockistowskiego ugrupowania Jeunesse Communiste Rśvolutionnaire, JCR (Komunistyczna Młodzież Rewolucyjna) Alain Krivine [47] w 1968 r. tak określił zadania swojej organizacji: "Naszym bieżącym zadaniem nie jest organizowanie nowych manifestacji lub sabotowanie wyborów, lecz przegrupowanie i zorganizowanie awangardy rewolucyjnej, gotowej interweniować skutecznie w ściśle określonych celach"[48]. PCI nawoływała także do walki zbrojnej na barykadach i atakowała partię komunistyczną. Organizacją trockistowską agitującą wśród zbuntowanej młodzieży była Federation des Etudiants Revolutionnaires, FER (Federacja Rewolucyjnych Studentów). Lewackie ugrupowania trockistowskie we Francji utworzyły Komitet Inicjatywy i Koordynacji, który w następujący sposób precyzował swój program: "Utrzymać permanentny stan walki na ulicach i zmusić policję do ujawnienia jej właściwego oblicza, do wzmocnienia represji, które wywołają ruch ludowy w obronie studentów [...]. Prowadzić intensywną propagandę przeciwko policji, przedstawiając ją w najczarniejszych barwach [...]. Nie pozwolić opanować się przez komunistów, socjalistów i związki zawodowe. Wykorzystać UNEF (L'Union Nationale des Etudiants de France - Krajowy Związek Studentów Francji - przyp. aut.) i CGT, lecz nie dać się przez nich wchłonąć [...]. Celem ruchu nie może być zaspokojenie materialnych postulatów reformistycznych, lecz rewolucja [...]. Nie obawiać się przelewu krwi. Tylko burżuazja boi się krwi"[49]. Trockiści francuscy, tak jak trockiści w innych państwach, nierzadko propagowali tezę o istnieniu w 1968 r. sytuacji rewolucyjnej. Wzywali także do przejęcia władzy siłą, w drodze powstania zbrojnego.

W innych państwach (RFN, Stany Zjednoczone, Włochy, Belgia) można było w tamtym okresie zauważyć również duże ożywienie w działalności grup trockistowskich. Metody działania tych ugrupowań były we wszystkich państwach podobne, a więc organizowanie wieców, demonstracji, rozrzucanie ulotek wzywających do powstania zbrojnego, odrzucania haseł partii komunistycznych itp.

Obiektywną konsekwencją ideologicznej interwencji ugrupowań ekstremistycznych, a więc także trockistowskich, był wzrost nastrojów konserwatywnych w społeczeństwach państw kapitalistycznych. Rządy tych państw skwapliwie wykorzystały sytuację: już w toku rewolty wystąpienia studenckie były w taki sposób komentowane przez środki informacji masowej, że stały się "maszyną do siania strachu"[50]. Bardzo wygodny dla propagandy burżuazyjnej był także tradycyjny już antykomunizm i oskarżenia kierowane pod adresem partii komunistycznych, że są One oportunistyczne, że "zdradziły ideały rewolucyjne", że "tradycyjny komunizm zbiurokratyzował się".

W ten sposób wywodzący się często z postępowych przesłanek zryw młodzieży w państwach kapitalistycznych wypaczony został przez ideologiczną ingerencję różnych kierunków ekstremistycznych i wykorzystany przez rządy państw kapitalistycznych w ich walce z ideologią komunizmu.

Wkrótce po opadnięciu fali buntów odbyło się kilka międzynarodowych spotkań trockistów. Omówimy tu w porządku chronologicznym trzy najważniejsze:

- IX Kongres IV Międzynarodówki zorganizowany przez Zjednoczony Sekretariat w kwietniu 1969 r.;

- I Konferencja trockistów wschodnioeuropejskich zwołana z inicjatywy Międzynarodowego Komitetu 27 grudnia 1969 r. -3 stycznia 1970 r.;

- Kongres na Rzecz Czerwonej Europy zorganizowany przez francuską Ligę Komunistyczną i belgijską Młodą Gwardię Socjalistyczną - członków Zjednoczonego Sekretariatu, 21 - 22 listopada 1970 r.

IX Kongres IV Międzynarodówki zgromadził 98 delegatów z poszczególnych sekcji oraz sympatyków i obserwatorów z 30 krajów. Kongres wybrał 37 członków do nowego Komitetu Wykonawczego, 9 zastępców członków KW oraz pięcioosobową Międzynarodową Komisję Kontroli. Przyjęto w formie tez dokument programowy La nouvelle montee de la revolution mondiale (Nowy przypływ fali rewolucji światowej). Ponadto jeden z przywódców Zjednoczonego Sekretariatu - Mandel - przedstawił raport na temat omówiony w dokumencie programowym, a Maitan raport pt. La "revolution culturelle" (Rewolucja kulturalna). Przyjęto także Resolution sur l'Amerique latine (Rezolucję o Ameryce Łacińskiej) i Resolution sur la "revolution culturelle" chinoise (Rezolucję na rzecz chińskiej rewolucji kulturalnej) oraz Motion sur le travail dans la jeunesse ouvriere et ętudiante (Wniosek o pracy wśród młodzieży robotniczej i studenckiej).

Mandel m. in. ocenił ówczesną sytuację polityczną w świecie i wynikające z tego zadanie IV Międzynarodówki: IV Międzynarodówka znajduje się na zakręcie swojej historii. Spowodowane to jest nowym przypływem fali rewolucji światowej oraz pojawieniem się nowej awangardy młodzieży w skali światowej, młodzieży zdolnej zmobilizować się do walki antyimperialistycznej i zdolnej być "obiektywnymi rewolucjonistami"[51]. "W Obecnych warunkach - stwierdził Mandel - powstaje możliwość utworzenia rewolucyjnej partii masowej, zdolnej kierować masami, co otwiera drogę do zdobycia władzy przez proletariat"[52].

W tezach zaprezentowano podobną ocenę, ale podkreślono tam silnie dwa problemy, które zdaniem Międzynarodowego Sekretariatu, wymagają szczególnej uwagi: "reafirmacja rewolucyjnej roli proletariatu" oraz "dokonanie korekty taktyki jedności akcji w walce antykapitalistycznej i antyimperialistycznej". Omawiając pierwszy problem, autorzy tez stwierdzili, że proletariat nadal odgrywa historyczną rolę, natomiast "tradycyjne organizacje polityczne" proletariatu demobilizują go swą taktyką przez brak systematycznej demistyfikacji ideologii burżuazyjnej, co pozwala tej ideologii odgrywać główną rolę[53].

Tezy oraz rozszerzający je raport Mandela zostały zaakceptowane przez uczestników Kongresu jako program działania wytyczający cele Zjednoczonego Sekretariatu i IV Międzynarodówki. Zarówno w całym raporcie Mandela, jak i w tezach widoczny jest tradycyjny antykomunizm IV Międzynarodówki[54].

Zorganizowanie przez Międzynarodowy Komitet IV Międzynarodówki I konferencji trockistów wschodnioeuropejskich w Szwajcarii było aktem zdecydowanie wrogim wobec państw socjalistycznych, mającym oczywistą wymowę polityczną. Już sam cel konferencji: "stworzenie fundamentów do odbudowy partii rewolucyjnych we własnych krajach"[55] ujawnia dywersyjne intencje jej organizatorów.

W konferencji, obok trockistów zachodnioeuropejskich, wzięli udział trockizujący emigranci polityczni z państw socjalistycznych. Wystosowano apel do robotników i "świadomych komunistów" w ZSRR, którego treść nie pozostawia żadnych wątpliwości co do antykomunistycznego, dywersyjnego charakteru i intencji ludzi biorących udział w obradach. Utworzono Organisationskomites fur die Trotzkisten der Osteuropaischen Lander (Komitety Organizacyjne Trockistów Europy Wschodniej). Sekretarzem Komitetów został, według enuncjacji prasowych, Bałaś Nagy - jeden z głównych działaczy Związku Węgierskich Rewolucyjnych Socjalistów (trockistowska organizacja grupy emigrantów węgierskich). Inicjatywa Międzynarodowego Komitetu IV Międzynarodówki pozwala zdemaskować dywersyjną działalność trockistów wobec państw socjalistycznych. Jeszcze w tym samym - 1970 r. z podobną inicjatywą wystąpił Zjednoczony Sekretariat IV Międzynarodówki - w czasie Kongresu na Rzecz Czerwonej Europy (Le Congres pour 1'Europe Rouge). Na Kongresie uchwalono odezwę Au Militants Communistes d'Europe Orientale (Do komunistów Europy Wschodniej), a także powołano specjalną Komisję do Spraw Krajów Europy Wschodniej. W skład Komisji weszli częściowo działający na emigracji trockiści z państw socjalistycznych. Komisja dała następującą ocenę ówczesnej sytuacji w państwach socjalistycznych: Trockiści zawsze będą bronić takich osiągnięć, jak zniesienie kapitalistycznej własności prywatnej środków produkcji i wprowadzenie własności kolektywnej, wprowadzenie przez państwo monopolu handlu zagranicznego i planowy rozwój gospodarczy. Zdaniem Komisji, klasa robotnicza państw socjalistycznych nie może jednak korzystać z tych dobrodziejstw, ponieważ warstwa pasożytnicza, która przechwyciła władzę polityczną, wspierana przez policję i wojsko, odmawia klasie robotniczej prawa do korzystania z tych osiągnięć. Biurokratycznie scentralizowane planowanie gospodarcze, odbywające się bez udziału samorządów robotniczych nieuchronnie powoduje poważne wypaczenia tej idei. Dowiodły tego przeprowadzone w ostatnich latach próby reform ekonomicznych. Mimo represji stosowanych w państwach Europy Wschodniej konsekwentni komuniści walczą o obalenie biurokracji, o rewolucję polityczną i zaprowadzenie demokracji proletariackiej[56]. Komentarz do tych poglądów jest zbyteczny. Nie trzeba chyba także dodawać, jak bardzo wygodne dla rządów kapitalistycznej Europy jest podejmowanie tego typu działań.

W Kongresie na Rzecz Czerwonej Europy (21 - 22 listopada 1970 r.) wzięło udział ponad 3 tys. uczestników-przedstawicieli

grup trockistowskich z dwunastu państw Europy. Reprezentowane były następujące organizacje[57]: Na Kongresie przemawiali m. in. A. Krivine, E. Mandel, L. Maitan, Tarią Ali oraz Ch. Oudry.

W przemówieniu Mandela powtarzały się tezy i oceny głoszone przez niego na IX Kongresie w 1969 r.: "Wielka świadomość kolektywna europejskiej klasy robotniczej, która zdawało się, zamarła na okres jednego czy dwu pokoleń, znowu się odradza. Obwieszcza ona tym wszystkim, którzy chcą widzieć i słyszeć, że godzina rad robotniczych, godzina sowietów już niedługo wybije w Europie. Jest ona wyrazem wielkiego wzrostu dojrzałości klasy robotniczej po maju 1968 r. we Francji"[58].

Kongres podjął także zagadnienie ledwie sygnalizowane w 1969 r.: utworzenie "leninowskiej organizacji mas". Brak takiej partii - jak stwierdzili delegaci - "przeszkadza postępowym ruchom politycznym" w wyjściu na arenę polityczną. I dalej: ugrupowania polityczne niejednolite rozpadły się, prądy "spontaniczno--maoistowskie" i "anarchomaoistowskie" zbankrutowały. Wszystkie dotychczasowe doświadczenia wskazują na konieczność utworzenia jednolitej partii trockistowskiej.

Najważniejszą sprawą poruszoną i uchwaloną przez Kongres była zmiana strategii IV Międzynarodówki. Zdecydowano bowiem, że trzeba odrzucić starą metodę działania - entryzm. Stwierdzono, że należy wyjść poza działalność konspiracyjną, że należy stanąć na czele walki. Zalecono więc tworzenie nowych sekcji, w których skład wejdą dawne kadry trockistowskie oraz organizacje nowego, rewolucyjnego pokolenia, jak miało to miejsce we Francji, gdzie "Internacjonalistyczna Partia Komunistyczna" połączyła się z "Rewolucyjną Młodzieżą Komunistyczną". Główny przywódca Zjednoczonego Sekretariatu - Mandel uzasadnił ową zmianę strategii następująco: "IV Międzynarodówka została założona [...] w okresie ogólnego odpływu fali rewolucji światowej. Rewolucyjne perspektywy, które określiły jej utworzenie nie potwierdziły się bezpośrednio. Polityka "entryzmu" była podyktowana koniecznością liczenia się z realną rzeczywistością ruchu robotniczego. Ale wraz ze zrywem rewolucyjnym, który rozpoczął się na początku lat sześćdziesiątych, nowa sytuacja stawia zadanie tworzenia awangardy w zdecydowanie odmiennej sytuacji" [59].

Działalność grup trockistowskich koncentruje się głównie w Europie Zachodniej i w Ameryce Południowej. Obecnie w świecie działa ponad sześćdziesiąt ugrupowań trockistowskich, z czego około Vs w krajach latynoamerykańskich.

Bardzo dużą organizacją jest brytyjska Young Socialist League (Liga Młodych Socjalistów) zrzeszająca około 20 tys. członków. Stosunkowo licznymi organizacjami trockistowskimi są: francuski Alliance des Jeunes pour le Socialisme (Związek Młodzieży na Rzecz Socjalizmu) - około 3,5 tys. członków; włoskie Gruppi Communisti Rivoluzionari (Rewolucyjne Grupy Komunistyczne) - około 4 tys. członków; około 1,5 tys. członków ma belgijska Jeunes Gardes Socialistes (Socjalistyczna Młoda Gwardia) i brytyjski The International Socialists (Międzynarodowi Socjaliści); około 1 tys.- brytyjska Socialist Labour League (Socjalistyczna Liga Pracy); amerykańska Socialist Worker's Party (Socjalistyczna Partia Robotnicza) i amerykański Young Socialist Alliance (Związek Młodych Socjalistów). Liczba członków pozostałych organizacji wynosi 30 -100 osób.

Społeczną bazą tych ugrupowań jest głównie inteligencja, a wśród niej ludzie wolnych zawodów i młodzież akademicka oraz częściowo licealna. Wśród klasy robotniczej trockiści mają bardzo niewielkie wpływy, w znikomej części wśród pracującej młodzieży. Zatem, w stosunku do całej klasy robotniczej państw kapitalistycznych - wysoko rozwiniętych i zacofanych - trockizm pozostaje doktryną marginesową i nie stanowi żadnej siły politycznej.

Ruch trockistowski w Belgii reprezentowany jest przede wszystkim przez Jeunes Guardes Socialistes - JGS (Socjalistyczna Młoda Gwardia) czasem określaną skrótem SJW od flamandzkiej nazwy tej grupy: Socjalistische Jonge Wacht. W 1969 r. JGS zwróciła się do Zjednoczonego Sekretariatu z prośbą (rozpatrzoną pozytywnie) o uznanie jej za "organizację sympatyzującą". W 1970 r. JGS wystąpiła z inicjatywą stworzenia nowej organizacji p.n. Ligue Revolutionnaire des Travailleurs, LRT (Rewolucyjna Liga Robotników), która jednocząc belgijskich trockistów przystąpiłaby - jako oficjalna sekcja - do Zjednoczonego Sekretariatu. Partnerami w rozmowach- nie zakończonych sukcesem - była Le Parti Wallon des Travailleurs, PWT (Walońska Partia Pracujących), utworzona w 1965 r. Union de la Gauche Socialiste, UGS (Związek Lewicy Socjalistycznej) oraz Revolu-tionnaire Socialisten, RS (Rewolucyjni Socjaliści).

JGS utrzymywała ścisłe kontakty z francuską Ligą Komunistyczną do chwili jej zdelegalizowania. Obie te organizacje pod koniec lipca 1970 r. zorganizowały konferencję "rewolucyjnych robotników przemysłu stalowego i samochodowego" w Belgii, w której wzięli udział delegaci z Francji, Belgii, Włoch, RFN, Danii[60]. Inną wspólną akcją podjętą przez JGS i Ligę Komunistyczną było zorganizowanie Kongresu na Rzecz Czerwonej Europy. Najwybitniejszym działaczem JGS był w ostatnich latach Francois Vercammen. Głównym pismem prezentującym poglądy tej grupy jest "La Gauche" - brukselski tygodnik wydawany przez Mandela.

Najliczebniejszym ugrupowaniem trockistowskim we Francji jest Le Front Communiste Reyolutionnaire (Komunistyczny Front Rewolucyjny), powołany w kwietniu 1974 r. przez działaczy rozwiązanej 28 czerwca 1973 r. Ligi Komunistycznej[61]. W skład kierownictwa organizacji weszli: Alain Krivine, Pierre Frank, Pierre Rousset, Jean-Marie Vincent, Michael Field i Michael Recanati. Krivine, były przywódca trockistowskiej Jeunesse Communiste Revolutionnaire, JGR (Komunistyczna Młodzież Rewolucyjna), zdelegalizowanej w 1968 r., a następnie przywódca również zdelegalizowanej League Communiste (Liga Komunistyczna) urodził się w 1942 r., z wykształcenia jest historykiem, absolwentem Sorbony, synem znanego lekarza stomatologa. W 1966 r. został wykluczony z Francuskiej Partii Komunistycznej. W 1969 r. kandydował w wyborach prezydenckich zdobywając 1,05% głosów. Ponownie kandydował w 1974 r. uzyskując 0,36%.

Założenia organizacyjne Komunistycznego Frontu Rewolucyjnego przedstawiono na wiecu zorganizowanym 16 kwietnia 1974 r. przez tygodnik "Rouge" (były organ Ligi Komunistycznej). Są one bardzo zbliżone do zasad obowiązujących w Lidze i w pewnym stopniu wzorowane na strukturze partii komunistycznej. Przemawiający na wiecu byli działacze Ligi stwierdzili także m. in., iż Komunistyczny Front Rewolucyjny będzie nawiązywać do "tradycji Trockiego i IV Międzynarodówki", że możliwe jest istnienie w jego łonie różnych nurtów, ale jednocześnie zachować należy zasadę centralizmu.

Inne większe organizacje trockistowskie - reprezentujące nieco odmienną orientację - związane są z Międzynarodowym Komitetem IV Międzynarodówki:

- Organization Communiste Internationaliste (Internacjonalistyczna Organizacja Komunistyczna), zdelegalizowana w 1968 r.

Jej relegalizacja nastąpiła 4 lipca 1970 r. Przywódcą jest Pierre Lambert; organem prasowym - "La Verite", ukazujący się nieregularnie.

- Alliance des Jeunes pour le Socialisme - AJS (Związek Młodzieży na Rzecz Socjalizmu), kontynuator Federation des Etudiants Revolutionnaires, FER (Federacja Rewolucyjnych Studentów), zdelegalizowanej w maju 1968 r. Konferencja założycielska AJS odbyła się 15 lutego 1969 r. w Paryżu. Członkowie AJS pochodzą spośród wykładowców i nauczycieli, uczniów, studentów, a także częściowo - młodych robotników. Przywódcą jest Charles Berg; organizacja wydaje miesięcznik "Jeune Revolutionnaire" w nakładzie około 10 tys. egzemplarzy. Liczy około 3-4 tys. członków [62].

- Federation des Comites d'Alliance Ouvriere, FCAO (Federacja Związkowych Komitetów Robotników) zastąpiła inną grupę trockistowską zdelegalizowaną w 1968 r. Kieruje nią Stephane Just; głównym organem prasowym tej grupy jest tygodnik "Informations Ouvrieres".

Ruch trockistowski w RFN ma bardzo wąski zasięg. Najważniejsze ugrupowania to:

- Gruppe Internationaler Marxisten - GIM (Grupa Międzynarodowych Marksistów), utworzona w maju 1968 r.

- Internationale Kommunisten Deutschlands, IKD (Międzynarodowi Komuniści Niemiec). IKD ma swoją organizację młodzieżową: "Spartacus". Ocenia się, że liczy ona wraz ze swą młodzieżówką około stu członków. Przywódcą "Spartacusa" jest Peter Brandt, syn byłego kanclerza RFN. Zarówno GIM jak IKD są sekcjami Zjednoczonego Sekretariatu IV Międzynarodówki. Organy prasowe tych ugrupowań to "Was Tun", ukazujący się w Monachium, i "Arbeiterstimme".

Najstarszą organizacją trockistowską w Wielkiej Brytanii jest założona w 1959 Socialist Labour League, SLL (Socjalistyczna Liga Pracy). Liczy 1200 członków. Jej przywódcą jest Gerald Healy. Inni działacze to Michael Banda - wydawca dziennika "Workers' Press", Tom Kemp i Cliff Slaughter - wydawcy "Fourth International", kwartalnika Międzynarodowego Komitetu IV Międzynarodówki. 3 czerwca 1968 r. Newsletter opublikował uchwalony przez SLL A Programme oj Action for Socialism (Program działania na rzecz socjalizmu), w którym wiele napisano o potrzebie nacjonalizacji podstawowych gałęzi przemysłu; potrzebie rozszerzania wpływów w związkach zawodowych i wśród młodzieży; zaatakowano też KP Wielkiej Brytanii i państw socjalistycznych.

Zasadnicza działalność SLL polega - zgodnie z celem przyjętym na konferencji założycielskiej w Whitsum w 1959 r. - na agitacji przemysłowej - na tworzeniu "nieoficjalnych szeregowych komitetów" w przemyśle. Cel tworzenia "szeregowych komitetów" został określony jako podejmowanie ofensywy przy każdym strajku, podejmowanie dysputy od początku, do uzyskania decydującego zwycięstwa. Realizując konsekwentnie swoje zamierzenia, SLL pod koniec października 1968 r. utworzyła wraz z kontrolowanym przez siebie Ali Trade Unions Alliance, ATUA, Oxford Liaison Committee for the Defence of Trade Unions (Połączony Komitet na Rzecz Obrony Związków Zawodowych). 23-24 maja 1970 r. odbyła się w Londynie XII Ogólnokrajowa Konferencja SLL. Poświęcono tam wiele uwagi zbliżającym się wyborom w Wielkiej Brytanii. Mimo bardzo krytycznego stosunku do Partii Pracy, manifest konferencji wzywał do jej poparcia w nadchodzących wyborach.

Największe wpływy ma SLL wśród intelektualistów; wydaje dziennik "Workers' Press". Jest sekcją Międzynarodowego Komitetu IV Międzynarodówki.

Young Socialist League, YSL (Liga Młodych Socjalistów) jest organizacją młodzieżową SLL; YSL jest najliczniejszą organizacją trockistowską: w 1967 r. YSL podała, że liczba jej członków płacących składki wynosi 20 tys. Na dorocznym mitingu jej miesięcznika - "Keep Left" - w styczniu 1970 r. stwierdzono, że pismo "osiągnęło nakład miesięczny w wysokości 20 668 egzemplarzy", a "przeciętny miesięczny wzrost nakładu wynosi 1668 egz."[63] Do kwietnia 1970 r. narodowym sekretarzem YSL była Sheila Torrance; na X dorocznej konferencji w kwietniu tegoż roku sekretarzem wybrano Johna Simmance. Znaną działaczką YSL jest Aileen Jennings - wydawczyni "Keep Left". Od 1971 r. liczba członków utrzymuje się nadal na poziomie około 20 tys.

The International Marxist Group - IMG (Międzynarodowa Grupa Marksistów), utworzona w 1968 r. przez trockistów zgrupowanych wokół dziennika "The Week", wydawanego przez Zjednoczony Sekretariat IV Międzynarodówki. W 1969 r., na IX Kongresie, została uznana przez Międzynarodowy Sekretariat za brytyjską sekcję IV Międzynarodówki. Przywódcą IMG w 1970 r. był Pat Jordan - sekretarz narodowy i wydawca miesięcznika "International". Inni znani działacze to Ernest Tatę i Tarią Ali oraz socjolog Robin Blackburn. IMG zorganizowała swoją organizację młodzieżową The Spartacus League (Liga Spartakusa).

The International Socialists, IS (Międzynarodowi Socjaliści); grupa ta powstała w wyniku rozłamu w brytyjskim ruchu trockistowskim. Założył ją Max Schactman, posługując się hasłem "Ani Waszyngton, ani Moskwa, ale Międzynarodowy Socjalizm". Była znana także jako "Cliff Group", ponieważ Tony Cliff (pseudonim Ygael Glucksteina) jest głównym teoretykiem grupy.

W 1969 r. grupa liczyła około 1500 członków podzielonych na około 70 oddziałów, działających głównie w Londynie i ośrodkach przemysłowych Wielkiej Brytanii. Międzynarodowi Socjaliści mają własne przedsiębiorstwo wydawnicze: Socialist Review Publications i własne drukarnie. Wydają osiem różnych pism. Najważniejsze z nich to "International Socialism" - miesięcznik teoretyczny, "Socialist Worker" - tygodnik oraz "Rebel" - miesięcznik dla młodzieży. Międzynarodowi Socjaliści nie należą do żadnego z czterech ośrodków IV Międzyniairodówiki.

Gruppi Communisti Rivoluzionari, GCR (Rewolucyjne Grupy Komunistyczne) - sekcja Zjednoczonego Sekretariatu IV Międzynarodówki, kierowana przez Livio Maitana. W 1966 r. liczyła około 4 tys. członków. Ma ścisłe kontakty z dysydentami II Manifesto. GCR wydaje miesięcznik "Bandiera Rosa". W lipcu 1974 r. grupa lewaków skupiona wokół II Manifesto utworzyła w Rzymie nowe ugrupowanie p.n. "Partia Jedności Proletariackiej na Rzecz Komunizmu". W programie uchwalonym na zjeździe założycielskim podkreślano konieczność werbowania członków spośród robotników zrzeszonych w związkach zawodowych. Bardzo ostro krytykowano także linię polityczną Włoskiej Partii Komunistycznej[64].

Jedyną znaczniejszą organizacją trockistowską w Kanadzie jest League for Socialist Action, LSA (Liga na Rzecz Akcji Socjalistycznej), znana w Quebec jako Ligue Socialiste Ouvriere, LSO. Liczbę członków LSA (LSO) szacuje się na około 1 tys. osób. Grupa ta ma przybudówkę młodzieżową - Young Socialists (Młodzi Socjaliści), w Quebec: Ligue des Jeunes Socialistes. LSA (LSO) wysunęła swego kandydata na burmistrza w wyborach miejskich w Montrealu - Manon Leger, która otrzymała niecałe 2% głosów. LSA (LSO) jest sekcją Zjednoczonego Sekretariatu IV Międzynarodówki. Na konferencji plenarnej we wrześniu 1972 r. wybrano nowe kierownictwo LSA (LSO). Przewodniczącym został Ross Dawson, sekretarzem egzekutywy John Ridell, a sekretarzem organizacyjnym Gary Porter. Ma ścisłe kontakty z SWP ze Stanów Zjednoczonych.

Głównym wydawnictwem LSA (LSO) jest dwutygodnik "Labor Challenge" wydawany w Toronto.

Najstarszą i najważniejszą organizacją trockistowską w Stanach Zjednoczonych jest Socialist Workers Party, SWP (Socjalistyczna Partia Robotnicza). Utworzona została w 1938 r. Jest sekcją Zjednoczonego Sekretariatu IV Międzynarodówki. Ma swą organizację młodzieżową - Young Socialist Alliance, YSA (Związek Młodych Socjalistów).

W 1970 r. liczbę członków SWP szacowano na około 1 tys. SWP jest organizacją legalną. Czynnie uczestniczy w wyborach lokalnych i krajowych. W listopadzie 1968 r. SWP zdobyła w wyborach stanowych 45 miejsc. W wyborach tych wystawiła także dwóch swoich kandydatów na stanowiska prezydenta i wiceprezydenta. Byli to Fred Halstead i Paul Boutelle. Zdobyli oni 41 300 głosów. W 1970 r. SWP wysunęła 75 kandydatów w wyborach lokalnych, ale tym razem żaden z kandydatów nie przeszedł.

Na czele SWP stoi Komitet Narodowy wybierany na Ogólnokrajowej Konferencji. Obradujący 11 - 14 maja 1972 r. Komitet Narodowy wybrał J. P. Cannona honorowym przewodniczącym SWP. Sekretarzem wybrano Jacka Barnesa, a sekretarzem organizacyjnym - Barry Shepparda. SWP ma pewne marginesowe wpływy wśród klasy robotniczej, ale jej nowi członkowie rekrutują się głównie spośród studentów.

SWP wydaje tygodnik "The Militant" i dwumiesięcznik "International Socialist Review".

Young Socialist Alliance, YSA (Związek Młodych Socjalistów) powstał w październiku 1957 r. w Nowym Jorku. W organizację ogólnokrajową przekształcił się w kwietniu 1960 r. Liczbę jego członków szacuje się na około 1200 -1400 osób. Konwencja Ogólnokrajowa YSA wybiera Ogólnokrajowy Komitet składający się z 30 członków i 27 zastępców członków. Ogólnokrajowy Komitet wybiera egzekutywę i przewodniczącego; egzekutywa wybiera sekretarzy stanowych.

Główni działacze YSA to Frank Boehm, były przewodniczący, Clindy Jaąuith, Norman Oliver, Larry Seigle - wydawca dwumiesięcznika SWP - "International Socialist Review", Susan Lamont, Nelson Blackstock oraz Carl Frank. W czerwcu 1972 r. w Cleveland (Ohio) obradowała 12 konferencja YSA, w której czasie wybrano nowe władze organizacji: przewodniczącym został Andy Rosę, sekretarzem - Andrew Pulley, a sekretarzem organizacyjnym - Laura Miller.

YSA wydaje miesięcznik "Young Socialist" i dwutygodnik "The Young Socialist Organizer".

W Stanach Zjednoczonych działają jeszcze trzy organizacje trockistowskie - "odpryski" SWP. Są to:

- Workers' League (Liga Robotników) - organizacja związana z Międzynarodowym Komitetem IV Międzynarodówki. Kierują nią Tim Wohlworth - sekretarz narodowy. Wydaje on tygodnik "Bulletin". Liczbę jej członków szacuje się na około sto osób. Utrzymuje ścisłe kontakty z brytyjską SLL.

- Workers World Party, WWP (Światowa Partia Robotnicza). Liczbę członków ocenia się na około 90. Główni działacze to Dorothy Bałlan, Sam Ballan, Vincent Copeland. Ma swoją organizację młodzieżową - Youth Against War and Fascism, YAWF (Młodzież Przeciwko Wojnie i Faszyzmowi). WWP publikuje dwutygodnik "Wonkes' World".

- The Spartacist League (Liga Spartakusa) - jest sekcją Międzynarodowego Komitetu IV Międzynarodówki. Kieruje nią James Robertson. Ma około stu członków. Wydaje nieregularnie dwumiesięcznik - "Spartacist".

Trockizm w Argentynie reprezentowany jest przez dwie grupy: Partido Revolutionario de los Trabajadores, PRT (Rewolucyjna Partia Robotników) - założoną w 1964 r., związaną ze Zjednoczonym Sekretariatem IV Międzynarodówki oraz Politica Obrera (Robotnicza Polityka), która jest grupą niezależną. W 1968 r. % członków PRT poparło koncepcję walki zbrojnej. Podzieliła się ona wówczas na dwie frakcje: "większość" - skupioną wokół pisma "El Combatiente" i "mniejszość" - wokół "La Verdad".

"Większość" zorganizowana jest następująco: najwyższą władzą jest Komitet Centralny. Wybiera się także Komitet Wykonawczy. "Większość" ma aparat wojskowy z kilkoma jednostkami tzw. commando (głównie w prowincji Rosario) oraz komórkami organizacyjnymi w prowincjach Salta, Tucuman, Cordoba, Rosario, Buenos Aires. Frakcja ta popiera koncepcję utworzenia "klasycznej partii rewolucyjnej" i wyraża chęć współpracy z innymi grupami w akcjach zbrojnych. W 1970 r. aresztowano w Rosario i Tucuman wielu członków "większości". Mimo to 24 – 27 sierpnia zorganizowała ona nielegalnie V Kongres, który odbył się pod hasłem "Gotowi do walki, wszyscy za wojną". Kongres postanowił "odrzucić stare i utajone przeszkody przeszłości i wytyczyć jasną ścieżkę do wypełnienia nowych zadań". Potwierdził, że partia jest przywódcą procesu rewolucyjnego oraz uznał słuszność metody pracy przez "agitację, rewolucyjną propagandę i naukę w zbrojnym oporze". Rezultatem Kongresu była także dezycja o utworzeniu samodzielnej grupy zbrojnej wewnątrz partii - Ejercito Revolucionario Popular, ERP (Rewolucyjna Armia Ludowa). Przywódcą ERP został Robi Santucho. Działa ona głównie w Rosario i Cordobie; w mniejszej mierze także w Tucuman i Buenos Aires[65]. ERP określa się jako "organizacja masowa, której zadaniem jest przygotowanie rewolucyjnej wojny domowej" przeciwko "dyktaturze i imperializmowi". W każdej jednostce wojskowej ERP w skład dowództwa wchodzi oficer polityczny wyznaczony przez partię[66].

Pod koniec 1970 r. w PRT nastąpił nowy rozłam - powstała frakcja, która przyjęła nazwę Milicia Obrera (Milicja Robotnicza). Frakcja ta odrzuciła walkę zbrojną i uznaje jako metodę działania masową pracę polityczną dla przeprowadzenia rewolucji[67].

Partido Obrero Revolucionario, POR (Rewolucyjna Partia Robotnicza) w 1969 r. rozbiła się na trzy frakcje:

- POR - POR US - Unidad Secretariat (Zjednoczony Sekretariat). Jej przywódcą jest Hugo Gonzales Moscoso. Jak wynika z nazwy, jest sekcją Zjednoczonego Sekretariatu IV Międzynarodówki. Jej ocena sytuacji w Boliwii została sprecyzowana na tajnym mitingu pod koniec 1969 r. i określała Boliwię jako kraj zacofany i nierozwinięty, który może uratować tylko rewolucja socjalistyczna przeprowadzona przez armię rewolucyjną. Podstawowym zadaniem POR US jest "zmobilizować masy w walce rewolucyjnej o zagarnięcie władzy wraz i pod kierownictwem armii rewolucyjnej".Wzorem godnym naśladowania jest rewolucja kubańska[68]. Organem prasowym POR US jest "Lucha Obrera".

- POR IC POR - Internacional Comite (POR - Międzynarodowy Komitet). Kieruje nią znany polityk i historyk boliwijskiego ruchu robotniczego - Guillermo Lora. POR IC jest sekcją Międzynarodowego Komitetu IV Międzynarodówki. Broniąc "centralnej roli klasy robotniczej i jej partii" frakcja prowadzi walkę przeciwko "guerillaizmowi i przeciwko ograniczaniu roli partii do roli drobnoburżuazyjnej i burżuazyjnej organizacji"[69]. Organem prasowym POR IC jest "Masas".

- POR - Trotskista (PORT). Związana jest z Latynoamerykańskim Sekretariatem IV Międzynarodówki. Kieruje nią Amadeo Vargas.

Partido Obrero Revolucionario-Trotskista, PORT (Rewolucyjna Pratia Robotnicza - Trockistowska). Jest sekcją Latynoamerykańskiego Sekretariatu IV Międzynarodówki. Wiadomo że jest małą organizacją, nieznana jest dokładnie liczba członków. Na początku 1970 r. PORT stwierdziła, że "rząd ludowy Salvadore Allende rozpocznie walkę o rząd robotniczy i chłopski i o zbudowanie socjalizmu w Chile"[70]. PORT całkowicie popierał Allende i jego partię. Organem prasowym PORT był nieregularnie ukazujący się miesięcznik "Lucha Obrera", wydawany przez Juana Mu-nez. Organizacją trockistowska założoną w sierpniu 1961 r. przez Oskara Waissa, Clotario Blesta i Miguela Eńriąueza jest Movi-miento de la Iząuierda Revolucionaria, MIR[71] (Ruch Rewolucyjnej Lewicy). Do czasu reakcyjnego zamachu w Chile MIR prowadził dywersyjną działalność w łonie Unidad Popular, oskarżał przywódców Jedności Ludowej o "centryzm" i "rewizjonizm". Głównym ośrodkiem MIR był Uniwersytet Concepción. Sekretarzem generalnym był Miguel Enriąuez. Inni działacze: L. Cruz, S. Zorilla, M. Viriato i A. Danton. Po prawicowym przewrocie działacze MIR są represjonowani.

- Movimiento Revolucionario del Pueblo, MRP (Rewolucyjny Ruch Ludowy), którego przywódcami są Victor Gala i Raul Ugalde. Wiadomo iż obaj od 1968 r. znajdują się w więzieniu.

- Partido Obrero Revolucionario-Trotskista, PORT (Rewolucyjna Partia Robotnicza - Trockistowska). Kieruje nią Francisco Calmenares Cesar. Organem prasowym PORT jest "Voz Obrera".

Frente Iząuerdista Revolucionaria - FIR (Front Rewolucyjnej Lewicy). Jest sekcją Zjednoczonego Sekretariatu IV Międzynarodówki. Kieruje nim Hugo Blanco, który w 1962 r. próbował zra-dykalizować związki chłopskie w departamencie Cuzco. Uważał że polityczna agitacja spowoduje, iż chłopi zażądają ziemi, co ewentualnie doprowadzi do walki zbrojnej. W 1963 r. Blanco został aresztowany i skazany na 25 lat więzienia. Zwolniono go w grudniu 1970 r. na mocy amnestii. FIR uważa m. in., że trzeba "organizować masy w procesie rewolucyjnym", a KP Chile "nie jest zainteresowana rewolucją, lecz pokojowym współistnieniem"[72]. Organem prasowym FIR jest "Revolución Peruana".

W Peru działa także Partido Obrero Revolucionario-Trotskista, PORT (Rewolucyjna Partia Robotników - Trockiści). Jest ona sekcją Latynoamerykańskiego Sekretariatu IV Międzynarodówki. Popiera juntę wojskową i uważa ją za "rewolucyjną" i "narodową". Ma wpływy wśród studentów Uniwersytetu San Marcos. Organem prasowym PORT jest "Voz Obrera".

Partido Obrero Revolucionario, POR (Rewolucyjna Partia Robotnicza). Jest sekcją Latynoamerykańskiego Sekretariatu IV Międzynarodówki. Kieruje nią Eduardo Naguil. W marcu 1969 r. POR został zdelegalizowany. Relegalizacja odbyła się w grudniu 1970 r. POR w odróżnieniu od większości trockistowskich organizacji popiera tworzenie zjednoczonego frontu rewolucyjnego. Organem prasowym POR jest "Frente Obrero". Partido Revolucionario de los Trabajadores, PRT (Rewolucyjna Partia Robotników) została założona w 1969 r. Jest sekcją Zjednoczonego Sekretariatu IV Międzynarodówki. PRT uważa, że "tylko walka zbrojna wyrastająca z masowego ruchu klasy robotniczej" może przynieść zwycięstwo rewolucyjne. Także przyłączyła się do tzw. szerokiego frontu, a to w celu "wprowadzenia rewolucyjnego programu wzywającego klasę robotniczą do oderwania się od burżuazji, do obu jej sektorów - imperialistycznego i narodowego".

W Montevideo wychodzą publikacje Latynoamerykańskiego Sekretariatu. Wydaje je Luis Naguil. Są to: organ Komitetu Wykonawczego Latynoamerykańskiego Sekretariatu - "Cuarta Internacional" i "Revista Marsista Latintoaniericana".

Lanka Sama Sama ja Pakshaya, LSSP (Cejlońska Partia Równości Społecznej), jedyna w świecie trockistowska organizacja w koalicji rządowej. Powstała w 1940 r. w wyniku rozłamu partii komunistycznej, utworzonej w 1935 r. Ówczesna partia komunistyczna nosiła wówczas tę samą nazwę - LSSP. Rozłam nastąpił na skutek rozbieżności w ocenie III Międzynarodówki. Zwolennicy III Międzynarodówki opuścili LSSP i utworzyli nową partię p.n. Zjednoczona Partia Socjalistyczna, która w 1943 r. zmieniła nazwę na Lanka Kommunist Pakshaya, LKP (Cejlońska Partia Komunistyczna). LSSP liczy ponad 4 tys. członków. Najwięcej jej członków i sympatyków rekrutuje się spośród intelektualistów i studentów. Przywódcą trockistowskiej LSSP jest N. M. Perera i Leslie Goonewardene.

W 1964 r. LSSP została wykluczona z IV Międzynarodówki, z powodu sprzeciwienia się dyrektywom Zjednoczonego Sekretariatu, aby nie wchodzić w koalicje z innymi, nietrockistowskimi ugrupowaniami. LSSP weszła wówczas w koalicję z SLFP - partią Bandaranaike. W tymże 1964 r. nastąpił rozłam w LSSP. Powstały wówczas następujące ugrupowania: Mahajana Eksath Peramuna - MEP (Zjednoczony Front Ludowy), Lanka Sama Sama ja Pakshaya - Viplavakari, VSSP - Viplavakari Sama Sa-maja Pakshaya ("Rewolucyjna" LSSP - LSSP-V oraz "Rewolucyjna Partia Równości Społecznej").

W czerwcu 1968 r. LSSP wraz z partią komunistyczną - LKP i partią Bandaranaike - SLFP utworzyły Zjednoczony Front, który 27 maja 1970 r. wygrał wybory, zdobywając 115 ze 151 miejsc w parlamencie. LSSP zdobyła 19 miejsc, czyli 8,7% głosów. W wyborach w 1965 r. LSSP również miała w parlamencie dziesięciu swoich posłów (7,8%), LSSP ma też trzech ministrów w rządzie: N. M. Perera - minister finansów, Colvin R. de Silva - minister przemysłu plantacyjnego i spraw konstytucyjnych oraz Leslie Goonewardene - minister komunikacji.

Największe wpływy LSSP ma w rejonie Sabaragaumura, Pos-dum-Kosale i na zachodnim wybrzeżu; ma również silne wpływy w związkach zawodowych.

Pod koniec 1970 r. jeden z przywódców LSSP - L. Goonewardene opublikował artykuł New Outlook of the LSSP (Nowy pogląd LSSP)[73], w którym stwierdził, że przyczyną rezygnacji partii z jej poprzedniego stanowiska było to, iż społeczeństwo socjalistyczne można stworzyć tylko poprzez zagarnięcie władzy przez masowe powstanie, a bieg historii w Sri Lance był inny. Parlament może służyć jako narzędzie do osiągnięcia socjalizmu, choć nie wiadomo, ile to zajmuje czasu. "Rozwiązanie tego problemu - stwierdził Goonewardene - nie leży w naszych rękach, ale w rękach naszych wrogów."

Program LSSP zawiera m. in. postulaty znacjonalizowania plantacji i niektórych gałęzi przemysłu, utworzenia spółdzielni chłopskich i państwowych gospodarstw rolnych, a także nałożenie ograniczeń na dochody i posiadłości ziemskie.

Spośród wielu ruchów "ultralewicowych" istniejących w świecie najbardziej szkodliwą dla ruchu robotniczego doktryną obok maoizmu pozostaje trockizm, ponieważ:

1) ruch ten ma pięćdziesięcioletnie bez mała tradycje w "poprawianiu" socjalizmu;

2) operuje naukową, marksistowską terminologią, wypaczając jej treść - tak jak wypacza istotę Rewolucji Październikowej;

3) ze względu na bezkompromisowy i ultraradykalny charakter swych haseł jest przyswajana przez część młodzieży i zagubionej w konsumpcyjnej cywilizacji inteligencji.

Zwalczanie trockizmu w dziedzinie ideologicznej wymaga określonego wzrostu poziomu świadomości społecznej i politycznej szerokich kręgów społecznych. Należy podkreślić, że antymarksistowski i antykomunistyczny charakter tego ruchu nie ujawnia się wyraźnie w krótkim czasie i jednostkowych działaniach, jeżeli nie mają one zdecydowanie antyradzieckiego charakteru. Podobnie zresztą wycinkowa analiza przedsięwzięć propagandowo -organizacyjnych poszczególnych ugrupowań nie może być podstawą do zdemaskowania ich dywersyjnej funkcji w stosunku do ruchu komunistycznego.

Istotę polityczno-teoretyczną współczesnego trockizmu, jego antykomunizm i antyradzieckość można sprowadzić do następujących tez:

Wychodząc - do niedawna - z założeń teorii permanentnej rewolucji, trockiści głoszą, że społeczeństwo socjalistyczne, istniejące od kilkudziesięciu lat, jest "społeczeństwem okresu przejściowego", zaś państwa socjalistyczne to tylko "państwa robotnicze", z których jedne już się zdegenerowały, a inne są w "stadium degeneracji". Partie komunistyczne w państwach socjalistycznych "odstępują od zasad rewolucyjnych" i ulegają "degeneracji biurokratycznej".

- Trockiści uważając, że polityka pokojowego współistnienia hamuje rozwój procesów rewolucyjnych w świecie, twierdzą, że tylko wojna może być środkiem napędowym walki rewolucyjnej. Propagują zatem hasło poprowadzenia wojny prewencyjnej przez państwa socjalistyczne, ponieważ umożliwi to wyprzedzenie ataku przygotowywanego przez imperializm.

- Negują oni możliwość pokojowego rozwiązania problemów społecznych. Uważają, że jedyną metodą ich rozwiązania może być tylko powstanie zbrojne, które obali ustrój kapitalistyczny.

- Zarzucają oportunizm wszystkim partiom komunistycznym państw kapitalistycznych, ponieważ - jak twierdzą trockiści - odrzucają one hasła natychmiastowej rewolucji i działają na rzecz reform społeczno-ekonomicznych.

- W arbitralny sposób potępiają wszelkie, nawet taktyczno -wyborcze sojusze zawierane przez partie komunistyczne w państwach kapitalistycznych. Potępiają także jakiekolwiek kompromisy przyjmowane przez te partie. Szczególnie agresywny jest stosunek trockistów do podejmowanych przez partie komunistyczne inicjatyw na rzecz jedności działania całej klasy robotniczej - jej części bezpartyjnej i zrzeszonej w partiach socjalistycznych i socjaldemokratycznych. Trockiści oceniają te działania jako oportunizm i zdradę rewolucji.

- Przeciwstawiają ruch narodowowyzwoleńczy innym współczesnym ruchom rewolucyjnym. Twierdzą, że rewolucje w koloniach są najpoważniejszą siłą w walce z imperializmem i że centrum rewolucji światowej przeniosło się do krajów tzw. trzeciego świata.

Partie komunistyczne zarówno w państwach socjalistycznych, jak i w kapitalistycznych mają zdecydowanie krytyczny stosunek do trockistowskiej teorii oraz praktyki i wyników politycznego działania. Znalazło to dobitny wyraz m. in. na międzynarodowej naradzie przedstawicieli partii komunistycznych i robotniczych w Moskwie w 1969 r., gdzie zajęto stanowisko także w sprawie "lewicowego" oportunizmu. L. Breżniew stwierdził w swym wystąpieniu: ""Lewicowi" oportuniści zasłaniając się frazesami ultra-rewolucyjnymi popychają masy do awanturniczych akcji, a partię na drogę sekciarską, paraliżującą jej zdolność do zespolenia bojowników przeciwko imperializmowi [...], odchylenia od marksizmu-leninizmu [...] prowadzą w konsekwencji do [...] szkodliwych następstw: osłabiają zdolność bojową partii komunistycznych, podważają rewolucyjne pozycje klasy robotniczej i jedność sił anty-imperialistycznych.

Wspólnym mianownikiem lewicowego i prawicowego oportunizmu są nierzadko ustępstwa wobec nacjonalizmu, a czasami również bezpośrednie przejście na pozycje nacjonalistyczne"[74]. Podobnie ocenili te odchylenia przedstawiciele partii komunistycznych z państw kapitalistycznych. Interesujący pogląd w tej sprawie przedstawił ówczesny sekretarz Francuskiej Partii Komunistycznej Waldeck Rochet - jako przedstawiciel państwa, w którym trockizm przejawia od czasu do czasu dużą aktywność na arenie politycznej. Delegat FPK stwierdził m. in. "Lewactwo, charakteryzujące ugrupowania opierające się bądź na maoizmie, bądź na trockizmie, przyjmuje swe życzenia za rzeczywistość, a swą niecierpliwość podnosi do rangi strategii. Neguje związek między walką ekonomiczną a polityczną, pomiędzy walką o demokrację a walką o socjalizm. Atakuje politykę sojuszu klasy robotniczej z innymi warstwami społecznymi, będącymi ofiarami wielkiego kapitału. Bez skrupułów pochlebia młodzieży usiłując ją przekonać, na wzór Trockiego, że jest solą ziemi, i usiłuje zastąpić podstawową walkę klas rzekomym konfliktem pokoleń. Ostrze swych ciosów kieruje nie przeciw wielkiej burżuazji, lecz przeciw partii proletariackiej, partii komunistycznej, i przeciwstawia jej organizacji, opartej na centralizmie demokratycznym, drobnomieszczański anarchizm. Podobnie szermując szumnymi hasłami antyimperialistycznymi, jego stanowisko jest przede wszystkim antyradzieckie. Krótko mówiąc, upodobawszy sobie ultrarewolucyjną frazeologię, lewactwo idzie na rękę reakcji i imperializmowi przez swą prowokacyjną politykę oraz próby rozbicia ruchu robotniczego i rewolucyjnego oraz sił antyimperialistycznych"[75].

W oświadczeniu Komitetu Centralnego KP Chile o zwołaniu jej XIV Zjazdu napisano: "Drobne grupki, które wykonują taką funkcję (antykomunistyczną - przyp. aut.) zostały utworzone w celu przeciwdziałania rewolucji [...]. Ten "lewicowy antykomu-nizm" uzupełnia to, co inni robią z prawicowych pozycji [...]. Wszystkimi środkami swej propagandy wróg popiera działania lewicowych antykomunistów i popularyzuje przy ich pomocy pozycje sekciarsłde, usiłując je rozpowszechnić wśród ruchów ludowych, rozumie bowiem, że kiedy awangarda jest izolowana od mas, nie może być prawdziwie rewolucyjnej działalności. Wróg chciałby za wszelką cenę osiągnąć taką izolację"[76].

Na początku lat siedemdziesiątych można było zauważyć stagnację w ruchu trockistowskim na terenie europejskich państw kapitalistycznych, ograniczanie jego zasięgu i podstawy kadrowej. Był to skutek ofensywy prowadzonej przeciw temu ruchowi przez partie komunistyczne i związanego z tym kryzysu zaufania do doktryny trockizmu wśród intelektualnie rozbudzonej młodzieży i inteligencji. Inną ważną przyczyną jest czynna, odnosząca wielkie sukcesy polityka pokojowego współistnienia i współpracy państw o różnych ustrojach prowadzona przez państwa socjalistyczne przy pełnym poparciu komunistów i klasy robotniczej całej Europy. Dlatego też następuje przegrupowanie sił i zmiana kierunków działania samych trockistów, czego wyrazem jest m. in. aktywizacja działań Komitetu Organizacyjnego Trockistów Europy Wschodniej oraz koncentracja prac nad rozwojem ruchu w krajach postkolonialnych. Szczególny nacisk został położony na Amerykę Łacińską. Manewr trockistowski staje się w pełni zrozumiały, gdy weźmie się pod uwagę, że trudnej sytuacji społeczno-ekono-micznej ludności i antyimperialistycznym (w kontekście polityki Stanów Zjednoczonych) tendencjom w polityce rządów towarzyszą na tym kontynencie dość ubogie doświadczenia i tradycje politycznego działania, niski stopień świadomości społecznej, szczególne warunki geopolityczne (m. in. łatwość przekraczania granic państwowych), a także romantyczne (i propagandowo nośne) tradycje ruchów wyzwoleńczych i postępowych. Sytuacja ulega - z naszego punktu widzenia - dalszej komplikacji, jeśli zauważymy, że tylko w Kostaryce, Urugwaju, Martynice, Gwadelupie i Wenezueli partie komunistyczne działają legalnie, a niektóre rządy darzą sympatią lub udzielają bezpośredniego poparcia ugrupowaniom i przywódcom trockistowskim.

Dlatego możliwości rozwoju organizacji trockistowskich - zasilonych w ostatnich latach europejskimi kadrami, dysponujących licznymi równie demagogicznymi, co efektownie radykalnymi hasłami - są dość spore.

Należy jednak sądzić, że i w Ameryce Łacińskiej ruch komunistyczny wyjdzie z tej próby zwycięsko. Upoważnia do tego twierdzenia kierunek przemian społeczno-politycznych w krajach latynoamerykańskich i warunkowany tym wzrost świadomości politycznej mas pracujących.

[1] Por. L. Trocki, Moje życie. Warszawa 1930, s. 149.

[2] Rok po II Zjeździe, tzn. w 1904 r., Trocki opublikował broszurę Nasze polityczne zadania - swojego rodzaju manifest programowy mienszewików, w którym zaatakował zasady tworzenia partii proletariackiej sformułowane przez Lenina.

[3] Wtoroj Sjezd RSDRP. Protokoły. Moskwa 1959, s. 136.

[4] Ibidem, s. 255 i 776.

[5] Trocki twierdził, iż istotę "permanentnej rewolucji" wyłożył po raz pierwszy w broszurze Rezultaty i perspektywy, a sama koncepcja powstała między 9 stycznia a październikiem 1905 r. (por. L. Trocki, Piermanentnaja rewolucija. Berlin 1930, s. 7). Tego twierdzenia nie potwierdza treść broszury - koncepcja "permanentnej rewolucji" jest bowiem koncepcją szerszą, a broszura zawiera tylko jeden z jej elementów.

[6] Por. "Izwiestija Zagranicznogo Siekrietariata OK RSDRP" z 22 lutego 1915 r., nr 1; z 15 czerwca, nr 2.

[7] Szerokie omówienie tych problemów zawarte jest w cyklu artykułów zamieszczonych w trockistowskim "Naszym Słowie" ze stycznia i lutego 1916 r.

[8] Cyt. za: W. M. Iwanów, A. N. Szmielew, Leninizm i idiejno-poli-ticzeski] rozgrom trockizma. Moskwa 1970, s. 266.

[9] Siedmoj Ekstrennyj Sjezd RKP (b). Stienogr. otczet. Moskwa 1962, s. 65, 71.

[10] Por. W. M. Iwanów, A. N. Szmielew, op. cit., s. 288 - 289.

[11] Por. "Prawda" z 24 stycznia 1929 r.

[12] Por. J. Janicki, Współczesny trockizm, [w:] "Argumenty" z 15 lutego 1970 r., nr 7/610.

[13] Por. s. 163 -166 niniejszej pracy.

[14] Por. W. M. Iwanów, A. N. Szmielew, op. cit., s. 143, 145.

[15] Cyt. za: J. Janicki, op. cit.

[16] Ibidem.

[17] Cyt. za: W. M. Iwanów, A. N. Szmielew, op. cit., s. 470.

[18] Por. M. J. Basmanow, Antirewolucjonnaja suszcznost' sowriemiennogo trockizma. Moskwa 1971, s. 63.

[19] Ibidem.

[20] Por. I. Deutscher, The Prophet Outcast. Trotsky: 1929 - 1940. Londyn 1963, s. 419.

[21] Por. W. M. Iwanów, A. N. Szmielew, op. cit., s. 479.

[22] Por. I. Deutscher, op. cit., s. 68.

[23] Por. J. Janicki, op. cit.; M. J. Basmanow, op. cit., s. 68.

[24] Cyt. za: M. J. Basmanow, op. cit., s. 70, 71.

[25] W dalszej części szkicu będziemy konsekwentnie używać to określenie, chociaż w piśmiennictwie polskim i radzieckim poświęconym problematyce trockizmu używa się powszechnie nazwy "Międzynarodowy Sekretariat".

[26] Cyt. za: J. Janicki, Współczesne oblicze trockizmu, [w:] "Nowe Drogi" z 1972 r., nr 4, s. 88.

[27] Por. M. J. Basmanow, op. cit., s. 92.

[28] Szerzej na ten temat por. s. 181 -182 niniejszej pracy.

[29] Cyt. za: M. J. Basmanow, op. cit., s. 74 - 75.

[30] Por. "International Socialist Review" (Spring) z 1966 r., s. 35.

[31] Ibidem.

[32] Ibidem.

[33] Fourth International" z sierpnia 1966 r., s. 109, 112, 113, 117.

[34] Ibidem, s. 125.

[35] Ośrodek ten bywa też określany w literaturze zachodniej jako "Pablo Movement" (Ruch Pablo).

[36] Por. 176 niniejszej pracy.

[37] Cyt. za: M. J. Basmanow, op. cit., s. 76.

[38] Por. "Quatrieme Internationale" z 1965 r., nr 25, s. 48,

[39] Ibidem, s. 49.

[40] Ibidem, s. 52.

[41] Ibidem.

[42] Ibidem.

[43] Ibidem.

[44] Ośrodek ten nazywany jest w piśmiennictwie także "Posadas Move-ment" (Ruch Posadasa), a sam bardzo często określa się jako "International Secretariat" (Międzynarodowy Sekretariat).

[45] Por. "Red Flag" z grudnia 1966 r.

[46] Por. ibidem, z października 1966 r.

[47] W czasie wydarzeń majowych we Francji organizacja ta była formalnie podporządkowana trockistowskiej Parti Communiste Internationaliste, PCI (Internacjonalistyczna Partia Komunistyczna). Działała do czerwca 1968 r., kiedy zdelegalizowano wszystkie ugrupowania skrajnej lewicy. Alain Krivine po rozwiązaniu PCI został przywódcą nowej organizacji trockistowskiej powstałej w 1969 r. Ligue Communiste (Liga Komunistyczna), a po jej delegalizacji 28 czerwca 1973 r. - jednym z głównych działaczy utworzonego w kwietniu 1974 r. Komunistycznego Frontu Rewolucyjnego.

[48] Cyt. za: K. Sidor, Rewolta studentów. Warszawa 1978, s. 24.

[49] Ibidem, s. 43.

[50] Por. J. Janicki, Niepokoje młodzieży Zachodu. Warszawa 1972, s. 199.

[51] Por. "Quatrieme Internationale" z 1969 r., nr 37.

[52] Ibidem, s. 53.

[53] Ibidem, s. 39.

[54] Ibidem, s. 22 - 27, 39, 40.

[55] G.Bartsch, Wiederbelebung des Trotzkismus in Osteuropa, [w:] "Osteuropa" z 1972, nr 9, s. 684.

[56] Por. Ibidem, s. 685.

[57] "Le Monde" z 25 listopada 1970 r. oraz "Le Nouvel Observateur" z 30 listopada - 6 grudnia 1970 r.

[58] Por. "Le Monde" z 25 listopada 1970 r.

[59] Ibidem.

[60] Por. "Intercontinental Press" z 14 września 1970 r.

[61] Por. "Życie Warszawy" z 29 czerwca 1973 r.

[62] "Le Nouvel Observateur" z 1970 r., nr 311.

[63] "Workers' Press" z 13 stycznia 1970 r.

[64] Por. "Neue Zuricher Zeitung" z 17 lipca 1974 r.

[65] Por. "Cristianismo y Revolución" ze stycznia - lutego 1971 r.

[66] Ibidem.

[67] "Confirmado" z 16 grudnia 1970 r.

[68] "Intercontinental Press" z 13 kwietnia 1970 r.

[69] "Bulletin" z 26 stycznia 1970 r.

[70] "Lucha Obrera" z kwietnia 1970 r.

[71] "Ercilla" z 11-17 marca 1970 r.

[72] "Intercontinental Press" z 23 lutego 1971 r.

[73] "Ceylon Daily News" z 21 grudnia 1970 r.

[74] Międzynarodowa narada partii komunistycznych i robotniczych, Moskwa 1969. Warszawa 1969, s. 226 - 227.

[75] Ibidem, s. 173.

[76] Cyt. za: B. Ponomariow, Trockizm narzędziem antykomunizmu. Aktualne zadania walki ideowo-politycznej. Moskwa 1972, s. 37. http://lbc_1917_3.w.interia.pl/238ponomariow1.htm

Organizacja	Liczba delegatów	Państwo
— Liga Komunistyczna	1100	Francja
— Walka Robotnicza	200
— Międzynarodowa Grupa Marksistowska	300	W. Brytania
— Liga Spartakusa	300
— Socjalistyczna Młoda Gwardia	800	Belgia
— Walońska Partia Pracujących
— Grupa Międzynarodowych Marksistów	280	RFN
— Rewolucyjna Młodzież Socjalistyczna
— Rewolucyjne Ugrupowanie Marksistów i Bolszewików	110	Szwecja

— Rewolucyjne Ugrupowanie Komunistyczne	80	Włochy
— Marksistowska Liga Rewolucyjna	70	Szwajcaria
— Rewolucyjni Socjaliści	35	Dania
— Komunistyczna Liga Rewolucyjna	30	Luksemburg
— Liga Komunistyczna	15	Austria
— Komunistyczna Partia Internacjonalistyczna	brak danych	Grecja
— ugrupowania skupione wokół hiszpańskiego pisma „Comunismo"	brak danych	Hiszpania