Tekst pochodzi z pierwszego tomu pism wybranych wydanych przez Książkę i Wiedzę w 1961 r. strony 409-415.

Antonio Gramsci
Dwie rewolucje

Żadnej formy władzy politycznej nie można rozumieć . historycznie uzasadnić inaczej, jak tylko jako prawny aparat realnej władzy ekonomicznej, jako organizację obronną i warunek rozwoju pewnego określonego porządku w stosunkach produkcji i podziału dóbr. Ta istotna i elementarna zasada materializmu historycznego streszcza w sobie cały zespół tez, które staraliśmy się rozwinąć w związku z problemem rad fabrycznych. Streszcza ona powody, dla których przy omawianiu realnych problemów proletariatu wysunęliśmy - jako punkt centralny i najważniejszy - pozytywne doświadczenia wynikające z głębokiego ruchu mas robotniczych w kierunku stworzenia, rozwinięcia i koordynacji rad. Dlatego też twierdzimy, że: 1) rewolucja nie musi być koniecznie rewolucją proletariacką i komunistyczną, chociaż stawia sobie za cel obalenie politycznego rządu państwa burżuazyjnego i cel ten osiąga; 2) rewolucja nie jest rewolucją proletariacką i komunistyczną, nawet jeśli stawia sobie za cel likwidację instytucji przedstawicielskich i machiny administracyjnej, za pomocą których rząd centralny sprawuje władzę polityczną burżuazji; 3) rewolucja nie jest rewolucją proletariacką i komunistyczną również i wtedy, kiedy powstanie ludowe oddaje władzę w ręce ludzi, którzy nazywają siebie (całkiem szczerze) komunistami.
Rewolucja jest rewolucją proletariacką i komunistyczną tylko wówczas, gdy przynosi wyzwolenie proletariackich i komunistycznych sił wytwórczych, które ukształtowały się w łonie samego społeczeństwa kapitalistycznego, jest rewolucją proletariacką i komunistyczną w tej mierze, w jakiej popiera i potęguje ekspansję i systematyzację sił proletariackich i komunistycznych, zdolnych do podjęcia wytrwałej i metodycznej pracy, koniecznej do wprowadzenia nowego porządku w stosunkach produkcji i podziału dóbr, nowego porządku, który uniemożliwi istnienie społeczeństwa podzielonego na klasy i którego stały rozwój będzie się pokrywał z procesem zanikania władzy państwowej, z systematycznym obumieraniem politycznej organizacji obronnej proletariatu, który zanika jako klasa po to, by stać się ludzkością.
Rewolucja, która polega na zburzeniu burżuazyjnego aparatu państwowego i zbudowaniu nowego aparatu państwowego, interesuje i przyciąga wszystkie klasy uciskane przez kapitalizm. Bezpośrednią tego przyczyną jest brutalny fakt, że w warunkach powszechnej nędzy, jaką pociągnęła za sobą wojna imperialistyczna, ogromna większość ludności (złożona z rzemieślników, drobnych właścicieli ziemskich, inteligencji drobnomieszczańskiej, najbiedniejszych mas chłopskich, a także mas zacofanego proletariatu) nie ma już żadnej gwarancji zaspokajania elementarnych potrzeb życia codziennego. Rewolucja ta przybiera charakter coraz bardziej anarchiczny i destrukcyjny, objawia się jako wybuch ślepego gniewu, jako przerażające rozpętanie bezprzedmiotowej nienawiści; doprowadza ona do powstania nowej władzy państwowej dopiero wówczas, gdy znużenie, rozczarowanie i głód każą uznać w końcu niezbędność ustalonego porządku oraz władzy, która zmuszałaby do respektowania tego porządku.
Rewolucja ta może wyładować się w utworzeniu po prostu zwykłego zgromadzenia ustawodawczego, które usiłuje zaleczyć rany, jakie gniew ludu pozostawił na aparacie państwowym, może nawet doprowadzić do utworzenia rad delegatów jako autonomicznej organizacji politycznej proletariatu i innych klas uciskanych, które jednak nie odważają się wyjść poza zakres problemów organizacyjnych, nie odważają się naruszyć istniejących stosunków ekonomicznych i zostają wskutek tego odepchnięte wstecz przez reakcję klas posiadających. Rewolucja ta może doprowadzić do zupełnego zniszczenia burżuazyjnej machiny państwowej, do stworzenia warunków permanentnego nieładu, w których istniejący majątek i sama ludność rozproszy się i zniknie, zmiażdżona przez niezdolność do jakiegokolwiek autonomicznego zorganizowania się. Rewolucja może również doprowadzić do ustanowienia władzy proletariackiej i komunistycznej, która wyczerpuje się w ustawicznych rozpaczliwych wysiłkach wprowadzenia takich warunków ekonomicznych, które zapewniłyby jej utrzymanie się i umocnienie, i zostaje w końcu zgnieciona przez reakcję kapitalistyczną.
W Niemczech, Austrii, Bawarii, na Ukrainie i na Węgrzech tak właśnie potoczyły się wypadki. Po rewolucji-akcie destrukcji nie nastąpiła rewolucja-proces konstrukcji (w rozumieniu komunistycznym). Takie warunki zewnętrzne, jak partia komunistyczna, obalenie państwa burżuazyjnego, silne organizacje zawodowe, uzbrojenie proletariatu - nie mogły zrównoważyć braku takich warunków, jak istnienie sił wytwórczych dążących do rozwoju i ekspansji, świadomy ruch mas proletariackich zwrócony ku podbudowaniu władzy politycznej władzą ekonomiczną, wola mas proletariackich zaprowadzenia ładu proletariackiego w fabrykach, uczynienia fabryki zalążkiem nowego państwa, zbudowania nowego państwa, które byłoby odbiciem stosunków przemysłowych właściwych systemowi fabrycznemu.
Oto dlaczego utrzymywaliśmy zawsze, że obowiązkiem istniejących w partii elementów komunistycznych jest nie uleganie złudzeniom partykularystycznym (kwestia bojkotu wyborów, kwestia stworzenia partii "prawdziwie" komunistycznej), ale praca nad wytworzeniem takich warunków w masach, które umożliwiłyby rozwiązanie wszystkich kwestii partykularnych jako zagadnień organicznego rozwoju rewolucji komunistycznej. Bo czyż może istnieć partia komunistyczna (która byłaby partią czynu, nie zaś akademią pospolitych doktrynerów i politykie-rów, którzy "dobrze" myślą i "dobrze" wypowiadają się na temat komunizmu), jeśli nie istnieje w masach duch inicjatywy historycznej i dążenie do autonomii przemysłowej, które muszą znaleźć swoje odbicie i syntezę w partii komunistycznej? A skoro tworzenie się partii i kształtowanie się realnych sił, których odbiciem winnj być partie, nie następuje nagle i z niczego, ale dokonuje się zgodnie z procesem dialektycznym - to czyż najważniejszym zadaniem sił komunistycznych nie jest właśnie uświadomienie i zorganizowanie komunistycznych w swej istocie sił wytwórczych, które muszą się rozwinąć, rozprzestrzenić i stworzyć pewną i trwałą podstawę ekonomiczną dla władzy politycznej proletariatu?
I tak samo: czy partia może powstrzymywać się od udziału w kampanii wyborczej do instytucji przedstawicielskich demokracji burżuazyjnej, jeśli zadaniem jej jest polityczne zorganizowanie wszystkich klas uciśnionych wokół komunistycznego proletariatu - a do osiągnięcia tego celu trzeba, aby wśród tych klas stała się partią rządzącą w sensie demokratycznym - gdyż tylko partia komunistycznego proletariatu może być partią rewolucyjną?
Tylko będąc partią "demokratycznego" zaufania wszystkich klas uciśnionych, tylko utrzymując trwały kontakt ze wszystkimi warstwami ludu pracującego, partia komunistyczna doprowadzić może wszystkie warstwy ludowe do uznania komunistycznego proletariatu za klasę kierującą, za tę klasę, która ma zastąpić u steru władzy państwowej klasę kapitalistów. Tylko w ten sposób partia stwarza warunki, w których rewolucja - jako obalenie państwa burżuazyjnego - utożsami się z rewolucją proletariacką, z rewolucją, która ma wywłaszczyć wywłasz-czycieli i zaprowadzić nowy ład w stosunkach produkcji i podziału dóbr.
A zatem partia komunistyczna stwarza warunki ekonomiczne umożliwiające objęcie władzy państwowej przez komunistyczny proletariat, stwarza warunki umożliwiające utożsamienie się rewolucji proletariackiej z buntem ludu przeciwko państwu burżuazyjnemu, warunki, w których ten bunt może stać się aktem wyzwolenia istniejących sił wytwórczych, jakie nagromadziły się w łonie społeczeństwa kapitalistycznego - wówczas tylko, gdy uważa się za specyficzną partię proletariatu przemysłowego, gdy pracuje nad obudzeniem świadomości i nadaniem określonego kierunku siłom wytwórczym powstałym wraz z rozwojem kapitalizmu.
Te rozmaite szeregi wydarzeń historycznych nie są oderwane od siebie i niezależne; stanowią one momenty tego samego dialektycznego procesu rozwojowego, w toku którego stosunki, przyczyny i skutki splatają się, zazębiają i wzajemnie niwelują. Doświadczenia rewolucyjne wykazały jednak, że po rewolucji w Rosji wszystkie inne rewolucje - przebiegające w dwóch fazach - upadły, upadek zaś drugiej rewolucji pogrążał klasę robotniczą w stan prostracji i zniechęcenia, który pozwalał klasie burżuazyjnej na zorganizowanie się i rozpoczęcie systematycznej akcji zgniatania komunistycznych straży przednich, usiłujących po klęsce ukonstytuować się na nowo.
Dla komunistów, którzy nie zadowalają się monotonnym przeżuwaniem elementarnych zasad komunizmu i materializmu historycznego, ale żyją w realnym świecie walki i widzą rzeczywistość w tej postaci, w jakiej ona jest, to znaczy patrzą na nią z punktu widzenia materializmu historycznego i komunizmu - rewolucja w sensie zdobycia władzy społecznej przez proletariat może być jedynie procesem dialektycznym, w którym władza polityczna czyni możliwym istnienie władzy przemysłowej, a władza przemysłowa umożliwia istnienie władzy politycznej. Rada delegatów jest tym narzędziem walki rewolucyjnej, które pozwala na autonomiczny rozwój komunistycznego organizmu ekonomicznego, sięgającego od rady fabrycznej aż po Centralną Radę Ekonomiczną, która ustala plany produkcji i podziału dóbr i eliminuje w ten sposób kapitalistyczną konkurencję; rada fabryczna, jako wyraz autonomii wytwórcy na polu przemysłowym i jako podstawa komunistycznej organizacji ekonomicznej, jest narzędziem walki zabójczym dla ustroju kapitalistycznego, gdyż stwarza warunki, w których przestaje istnieć społeczeństwo podzielone na klasy, a powstanie nowego podziału klasowego staje się "materialnie" niemożliwe.
Ale dla komunistów, żyjących w ogniu walki, koncepcja ta nie jest koncepcją abstrakcyjną: staje się ona motywem walki, bodźcem do zwiększenia wysiłków na polu organizacji i propagandy.
Rozwój przemysłowy wytworzył w masach pewien stopień autonomii duchowej i ducha pozytywnej inicjatywy historycznej. Konieczne jest - poprzez walkę o kontrolę produkcji - nadanie tym elementom rewolucji proletariackiej form organizacyjnych, stworzenie niezbędnych dla ich rozwoju warunków psychologicznych i możliwości ich rozpowszechnienia się w masach pracujących.
Konieczne jest spowodowanie organicznego powstania takiej partii komunistycznej, która nie byłaby zbiorowiskiem doktrynerów i małych Machiavellich, ale partią, która posiadałaby pełną świadomość historycznej misji proletariatu i która umiałaby poprowadzić proletariat do wypełnienia tej jego misji, która byłaby zatem partią mas, pragnących własnymi siłami, samodzielnie wyswobodzić się z niewoli politycznej i przemysłowej przez zorganizowanie gospodarki uspołecznionej - nie zaś partią, która posługuje się masami w imię heroicznych prób naśladowania francuskich jakobinów. Konieczne jest - w takiej mierze, w jakiej partia może takiemu zadaniu podołać - stworzenie warunków, które wyeliminowałyby konieczność dwóch rewolucji, takich warunków, w których wybuch buntu ludu przeciwko państwu burżuazyjnemu zastałby zorganizowane już siły, zdolne do stopniowego przekształcenia aparatu produkcji z narzędzia plutokratycznego ucisku w narzędzie wyzwolenia komunistycznego.
(Bez podpisu, "L'Ordine Nuovo", 3 lipca r. 1920, II, nr 8).