Tekst nadesłał lovelyangel@poczta.fm

Poniższy tekst jest autorstwa Dariusza Misiuna, i został zamieszczony w piśmie "Plastik" 5/14. Dla osób bardziej spragnionych wiadomości o sytuacjonizmie, odsyłam do wydawnictwa Red Rat, które poświęciło temu zagadnieniu jedną z lepiej wydanych broszurek o minionej epoce szalonej rewolucji w Polsce. Niestety, w Polsce nie wydano żadnej broszury, o równie ciekawym zjawisku, tak parateatralnym, co i zwięczonym wolną myślą polityczną - to znaczy o pokoleniu The Diggers.

Mikolajek_PunX

Cała władza w ręce wyobraźni!

"Każdy będzie żył we własnej katedrze" czyli władza w ręce wyobraźni.

W maju 1968 roku fala strajków studenckich przetoczyła się przez Francję, gwałtownie burząc dobre samopoczucie "milczącej większości" społeczeństwa ery dobrobytu. Na murach pojawiły się napisy: "Zabrania się zabraniać!", "Uwolnić uczucia!", "Nigdy nie pracuj!". W sytym świecie społeczeństwa francuskiego takie zachowanie było skandalem. Nie wierzono, że ktoś może kwestionować tak ciężko wypracowany po wojnie ład. Co gorsza, bunt rozniecili studenci, ci, którzy mieli tworzyć przyszłość narodu budowali teraz barykady i namawiali do rewolty robotników. "Przyszłość narodu" zapragnęła wypatroszyć rzeczywistość i oddać całą władzę w ręcę wyobraźni.

Wśród prowodyrów "paryskiego maja" wymieniano trzy grupy: trockistowskich "Studentów-Rewolucjonistów", maoistowską "Komunistyczną Młodzież Rewolucyjną" i anarchistyczny "Ruch 22 Marca". Jednakże żadna z nich nie przyczyniła się w tej mierze do tej rewolty, co mała grupka artystów-rewolucjonistów o nazwie "Międzynarodówka Sytuacjonistów". To właśnie sytuacjoniści wypracowali "narzędzia buntu", którymi później posługiwała się kontrkultura. Odmowa pracy, kształtowanie życia według własnych pragnień, odrzucanie wartości społeczeństwa konsumpcyjnego, twórczość industrialna, taktyka szoku i kulturowa dywersja - wszystko to wypłynęło z jednego źródła, z "Międzynarodówki Sytuacjonistów".

"Międzynarodówka Sytuacjonistów" rozwinęła się w 1957 roku z trzech grup artystycznych, które charakteryzowała niechęć do kapitalizmu i pragnienie przywrócenia natury bezpośredniego doświadczenia. Najgłośniejszą z nich była "Międzynarodówka Lettrysów", w której szeregach znajdowali się przyszli twórcy sytuacjonistycznej teorii krytycznej: GUY DEBORD i IVAN CHTCHEGLOV. Lettryści zasłynęli z tego, że tuż przed Mszą Wielkanosną w 1950 roku wślizgnęli się na tyły katedry Notre-Dame, gdzie obezwładnili jednego z księży, po czym zainscenizowali własną mszę. Jeden z lettrystów założył ornat i wszedł na główną ambonę. Po chwili ciszy powiedział: "Bracia, Bóg umarł" i zaczął omawiać konsekwencję tego stwierdzenia.
Minęło parę minut zanim wierni zdali sobie sprawę z tego, co się dzieje. O mało nie doszło do linczu. W obronie życia ów biedak musiał niestety oddać się w ręce policji. Skandal w katedrze Notre-Dame stanowił najbardziej zaangażowaną akcję lettrystów. Zdarzały im się co prawda dość spektakularne działania, jak rozbicie konferencji prasowej CHAPLINA w Hotelu Ritz w 1952 roku, lecz większość czasu spędzali na włóczeniu się po mieście i alkoholowych libacjach.

Pierwszy numer pisma "Międzynarodówka Sytuacjonistów" ukazał się latem 1958 roku w dzielnicy łacińskiej Paryża. Pismo posiadało luksusową oprawę, a jego treść obracała się wokół krytyki sztuki i mód intelektualnych Zachodu. Sytuacjoniści twierdzili, że sztuka we wszystkich swoich tradycyjnych formach kompletnie się wyczerpała i osiągnęła swój kres w dadaizmie. Równocześnie cywilizacja zachodnia osiągnęła punkt, w którym mechanizacja i automatyzacja otworzyły przed ludzkością perspektywę bezprecedensowego czasu wolnego. Sytuacjoniści sugerowali, że czas wolny może zostać zapełniony tylko przez nowy rodzaj kreatywności, która zaczyna się tam, gdzie "sztuka" się skończyła. Postulowali zastosowanie wyobraźni do bezpośredniego przekształcenia rzeczywistości. Normalne, codzienne życie miało stać się pełne namiętności, racjonalizmu i dramatyzmu.

Początkowo, Międzynarodówkę tworzyli Francuz, Holender, Belg, Niemiec, Skandynaw, Włoch i Arab, lecz z czasem ruch ten przybrał bardziej masowy charakter. GUY DEBORD nakręcił we Francji film długometrażowy "Hurlements en faveur de Sade", który był pozbawiony jakiegokolwiek obrazu poza kilkukrotnymi erupcjami światła. We Włoszech PINOT-GALIZIO tworzył "malarstwo industrialne" - obrazy produkowane mechanicznie na walcu. O tej twórczości MICHELE BERNSTEIN pisała: "Wśród zalet malarstwa industrialnego odnajdujemy... koniec kłopotów z formatem, płótno cięte na oczach zadowolonego klienta; nigdy więcej bezpłodnych okresów - inspiracja malarstwa industrialnego, dzięki równowadze osiągniętej między maszyną a przypadkiem jest niewyczerpana... nigdy więcej wernisaży, i naturalnie, wkrótce, nigdy więcej malarzy, nie tylko we Włoszech". Sytuacjonistom zależało na fuzji sztuki z życiem codziennym. Tworzyli książki, których okładki oklejane były papierem ściernym, żeby nie można ich było odstawić na półkę. Sztuka miała być narzędziem w wyzwalaniu nieuświadomionych pragnień.

Krytyka sytuacjonistyczna, choć początkowo koncentrowała się na sztuce, z czasem objęła inne trendy kultury współczesnej. Wyraźny był podział na frakcję: artystyczną i teoretyczną. W latach 1961-62 "teoretycy", pod wodzą GUY DEBORA, dokonali "czystki" wśród "artystów" i praktyka sytuacjonistyczna skupiła się na teorii krytycznej. GUY DEBORD powiedział, że współczesne społeczeństwo, dzięki rozwojowi technicznemu, nazwać można społeczeństwem spektaklu, jako że za pośrednictwem doświadczenia stało się obowiązującą wszystkich normą, która buduje fałszywą świadomość. Ludzie żyją w świecie towarów, który uważają za rzeczywistość. Karmią się fałszywymi pragnieniami, stając się niewolnikami konsumpcji. Spektakl składa się w całości z fantazmatów. Stanowi czystą formę, pozbawioną treści. Jego istnienie opiera się na wiecznym niezaspokojeniu, albowiem jedyne co przedstawia to marzenia o zaspokojeniu. To niezaspokojenie znakomicie wyraża hasło napisane na murze podczas paryskiego maja 1968 roku: "...i każdy chce oddychać, lecz nikt nie może odetchnąć, a tylko niektórzy mówią > Pewnie jeszcze sobie kiedyś odetchniemy<<...".

Sytuacjoniści dopatrywali się historycznego początku społeczeństwa spektaklu w specjalizacji władzy, która doprowadziła do fragmentaryzacji świata i urynkowienia doświadczenia. Nasze życie zostało podzielone na "czas pracy" i "czas wolny od pracy", elementy składowe wielkiej iluzji - Spektaklu. W społeczeństwie spektaklu czasami pełnimy rolę towaru, innym razem jesteśmy konsumentami. W "czasie wolnym od pracy" kupujemy to, co wytworzyliśmy w "czasie pracy". Ten podział czasu służy wyjałowieniu ludzkiego doświadczenia.

Władza rozmyła się w serii "obrazków", które pośredniczą doświadczeniem. Jej anonimowość sprawia, że wszelki bunt przeciwko jej kontroli skazany jest na przemianę we własne przeciwieństwo. Zjawisko muzyki rockowej, awangardy i kontrkultury jest tylko jeszcze jednym przykładem przechwycenia buntu przez show-biznes. Spektakl generuje nowe formuły, z którymi ludzie się identyfikują. Posługuje się językiem ogłoszeń, którego rdzeniem jest manipulacja ludzkimi pragnieniami w celu zrodzenia większego popytu.

Zdaniem DEBORDS, im bardziej ludzie są oddzieleni od siebie i od wytworów własnej pracy, tym bardziej uczestniczą w autonomicznym ruchu nie-żywych, zapośredniczonym przez spektakl. Nie mając możliwości obcować ze sobą, ludzie obcują z rzeczami. Konsumpcja przejmuje wszelkie atrybuty doświadczenia erotycznego. Podmiotowość ludzka ulega uprzedmiotowieniu. Ludzie stają się jeszcze jednym towarem na rynku dóbr. Wszystko obraca się wokół dynamiki produkcji i konsumpcji. Sztuka, jak nigdy wcześniej, pełni funkcję "służalczą" wobec anonimowości władzy. Większość artystów zatrudnionych jest w reklamie i przemyśle rozrywkowym, zaś ci, którzy tworzą tzw. prawdziwą sztukę stanowią zasłonę dymną dla podtrzymania iluzji autonomiczności i suwerenności życia ludzkiego.

W społeczeństwie spektaklu historia jest złomowiskiem zużytych towarów. Gwiazda rockowa może znajdować się w centrum uwagi spektaklu i cieszyć się sławą, lecz trafia na śmietnik wraz z pojawieniem się nowej gwiazdy, nowego towaru. Szybko zmieniające się style i trendy mają dostarczyć złudzenia, że coś się dzieje, a w istocie ani producenci ani konsumenci nie panują nad tym procesem.

Sytuacjoniści posługiwali się w walce ze społeczeństwem spektaklu czymś, co nazywali "tworzeniem sytuacji". Oznaczało to zbieranie i łączenie różnych form artystycznego wyrazu w kreacji pojedynczego, zjednoczonego środowiska. Temu celowi służyła praktyka detournementu, twórczego plagiaryzmu, podczas której sytucjoniści plądrowali wielkie wizje artystyczne i wielkie dzieła teraźniejszości i przeszłości po to, by przywrócić ich zawartość rzeczywistości. GUY DEBORD i GIL J. WOLMAN wyróżniali dwa rodzaje detournementu: detournement nieznaczny i detournement zwodniczy. Detournement nieznaczny polegał na umiejscowieniu nieistotnego elementu w zupełnie nowym kontekście, który nadawał mu znaczenie. Natomiast detournement zwodniczy polegał na umiejscowieniu elementu znaczącego, w kontekście nadającym mu zupełnie inny wymiar. Sytuacjoniści wypełniali komiksy detektywistyczne sloganami rewolucyjnymi. RENE VIENET nakręcił film, "Czy dialektyka może rozbijać cegły?", gdzie dubbing zawierający sytuacjonistyczną krytykę społeczeństwa spektalku uzupełniał fabułę japońskiego filmu karate.

Sytuacjonistyczna praktyka wiązała się bezpośrednio z przestrzenią miejską, być może dlatego, że większość założycieli Międzynarodówki Sytuacjonistów było architektami. Postulat rewolucji codziennego życia, czyli odkrywania swoich pragnień, obejmował rekonstytuowanie przestrzeni miejskiej w ten sposób, by stała się ona przestrzenią życia, a nie martwym środowiskiem, wyjałowionym ze znaczenia. IVAN CHTCHEGLOV wieścił: "Każdy będzie żył we własnej katedrze. Będą tam pokoje rozbudzające bardziej żywe fantazje niż jakikolwiek narkotyk. Będą domy, w których niemożliwym będzie się nie zakochać. Inne domy udowonią swą nieodpartą atrakcyjność przed zaskoczonym podróżnikiem". Jego wizje przekładane były na język praktycznych dwóch technik stosowanych przez sytuacjonistów: dryfowania i psychogeografii.

Pierwsza z nich polegała po prostu na podążaniu ulicami, alejami, przez drzwi, mury, na drzewa, w słońce itd., uważanymi przez kogoś za najbardziej pociągające, na wędrowaniu samotnie lub z przyjaciółmi nie według planu, lecz "przyciągania" napotykanej architektury. Dryfowanie było próbą zorientowania człowieka na brak jakichkolwiek praktycznych względów, a zarazem próbą przefermułowania pojęcia nudy. Sytuacjoniści pokazywali, że czynności nudne, nie ukierunkowane celowo i niczemu nie służące można włączyć do praktyki rewolucyjnej, a tym samym przechwycić jedną z broni spektaklu. Dryfowanie miało prowadzić do odnalezienia architektury nieświadomie pożądanej, do obnażania wpływu, jaki przestrzeń miejska wywiera na codziennym życiu.

Materiał uzyskany podczas dryfowania, zapis dźwięków miejskich, fotograficzne ulice, odłamki bruku i rozmaite rzeczy znalezione po drodze, służyły badaniom psychogeograficznym. Psychogeografia zajmowała się badaniem rozmaitych wpływów przestrzeni miejskiej na emocje i zachowanie jednostek. Stosowano ją z jednej strony do opracowywania i wypróbowywania nowych map emocjonalnych istniejącego otoczenia, a z drugiej do szkicowania ogólnych zarysów "sytuacji" wplecionych w nowe utopijne miasta. Sytuacjoniści zajmowali się nowymi formami komunikacji i odwarunkowywania w ramach miasta. Tworzyli pierwsze graffiti, przekształcali reklamy uliczne i znaki drogowe.

Międzynarodówka Sytuacjonistów zakończyła swój żywot na początku lat 70-tych, w kilka dni po "paryskiej rewolcie", na skutek wewnętrznych waśni i serii wykluczeń. Jednakże techniki detournementu, dryfu i psychogeografii przejęła kontrkultura, która w odłamie radykalnym (punk, industrial) kontynuowała dziedzictwo sytuacjonistów. Zaraz zaś potem przechwycił je rynek. Detournement okazał się znakomitym sposobem reklamowania produktów. Natomiast dryfowanie dla wielu stało się immanentnym składnikiem bezrobocia. Być może, praktyka sytuacjonistyczna nie dopełniła się ze względu na totalność postulowanego projektu. Tym niemniej, pozostała nieustającym źródłem inspiracji dla przyszłych buntowników i tych wszystkich, którym bliska jest idea życia według własnych pragnień.

"Trí Caindle Forosnat Cach Ndorcha: Fír, Aicned, Ecna" - ..Druids..Triada..